The beginnings of the Teutonic state in the light of the latest studies
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2020.005Abstrakt
In 2016–2018, non-invasive and archaeological research was carried out in historical Chełmno Land in north-central Poland as part of the ‘Castra Terrae Culmensis, at the edges of the Christian world’ (project ‘Castra Terrae Culmensis – na rubieży chrześcijańskiego świata’), whose main aim was to clarify key questions regarding the beginnings of the State of the Teutonic Order in Prussia. Discoveries included the remains of a previously unrecognised stronghold founded in the 1230s and a castle in Unisław that was the residence of the Teutonic commandry beginning in the 1280s. After a search of lasting more than 100 years, the relics of Chełmno, the oldest Teutonic city after Toruń, were also discovered. The article presents the results
of geophysical, archaeological and geomatic analyses that confirm historical records in the 14th-century Teutonic Chronicle and helped to reconstruct the history of the oldest Teutonic earth-and-timber strongholds and cities chartered under Chełmno law stood.
Bibliografia
Antkowiak W., Lamparski P., 1999, Zamiki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej, Toruń.
Arszyński M., 1958, Ruiny zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim, pow. Chełmno, wojew. bydgoskie. Dokumentacja historyczna do prac konserwatorskich opracowana do użytku Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków, typescript in the archive of Institute of Archaeology, Nicolaus Coprnicus University, no. W/687, Toruń.
Arszyński M., 2010, Architektura warowna zakonu krzyżackiego w Prusach, [in:] Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach, vol. 2: Essays, ed. B. Pospieszna, Malbork, pp. 7–45.
Baciński J., 2004, Zamek biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie, Wąbrzeźno.
Białuński G., 2010, Ród Pipina, [in:] Pruthenia. Pismo poświęcone Prusom i ludom bałtyjskim, vol. 5, Olsztyn, pp. 91–112.
Biermann F., Herrmann Ch., Koperkiewicz A., 2016, Alt Wartenburg/Barczewko na Warmii. Początki miasta średniowiecznego i jego fortyikacje, [in:] Grodziska Warmii i Mazur, vol. 2: Nowe badania i interpretacje, ed. Z. Kobyliński, Archaeologica Hereditas 7, Warszawa, pp. 49–70.
Blusiewicz A., 2017, Konstrukcje ciesielskie w budownictwie drewnianym późnośredniowiecznego Pucka, [in:] Puck. Kultura materialna małego miasta w późnym średniowieczu, ed. M. Starski, Warszawa, pp. 93–124.
Błędowski P., 2020, Ceramika naczyniowa, [in:] Castra, vol. 2, pp. 96–141.
Bojarski J., 1994, Lipieniek, gm. Lisewo, [in:] Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, ed. J. Chudziakowa, Toruń, pp. 99–102.
Breiner S., 1999, Applications manual for portable magnetometers, San Jose.
Castra, 2020, Castra Terrae Culmensis. Na rubieży chrześcijańskiego świata, vol. 1–2, ed. M. Wiewióra, Toruń.
Chudziak W., Bojarski J., 2015, Chełmno i Toruń. Początki miast na ziemi chełmińskiej, AHP, vol. 23, pp. 83–105.
Chudziak W., Kurzyńska M., 2012, Wczesne średniowiecze, [in:] Zamek krzyżacki w Grudziądzu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, ed. M. Wiewióra, Toruń, pp. 178–196.
Czaja R., 2000, Miasta i ich posiadłości ziemskie w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach, [in:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Podziały administracyjne i kościelne od XIII do XVI wieku, ed. Z. H. Nowak, Toruń, pp. 45–65.
Dorna M., 2004, Bracia zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228–1309. Studium prozopograficzne, Poznań.
Durdík T., 1993, Mitteleuropäische Kastelle – ein mögliches Vorbild der Ordensburgenarchitektur im Balticum, Castella Maris Baltici, no. 1, pp. 45–50.
Durdik T., 2000 Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha.
Dygo M., 2008, Początki i budowa władztwa zakonu krzyżackiego (1226–1309), [in:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, ed. M. Biskup et al., Warszawa, pp. 53–78.
Guerquin B., 1984, Zamki w Polsce, Warszawa.
Haftka M., 1999, Zamki krzyżackie w Polsce, Malbork–Płock.
Heise J., 1887, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen 5: Der Kreis Kulm, ed. J. Heise, Danzig.
Herrmann Ch., 2007, Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -Geographie, Petersberg–Olsztyn.
Herrmann J., 1986, Burgen und Befestingungen des 12. und 13. Jh. in landesherrlicher Territorialpolitik und bäuerlicher Siedlung in der weiteren Umgebungvon Berlin, Zeitschrift für Archäologie, 20, pp. 201–235.
Hlebionek M., 2020, Piętnastowieczny tłok pieczęci rycerskiej z zamku w Papowie Biskupim, [in:] Castra, vol. 2, pp. 144–147.
Jasiński T., 1993, Die Rolle des Deutschen Ordens bei der Städtegründung in Preußen im 13.
Jahrhundert, [in:] Stadt Und Orden. Das Verhältnis des Deutschen Ordens zu den Städten in Lievland, Preußen und im Deutschen Reich (Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen Ordens, vol. 44), Veröffentlichungen der ternationalen Historischen Kommission zur Erforschung des Deutschen Ordens, vol. 4, ed. V. U. Arnold, Marburg, pp. 94–111.
Jóźwiak S.,1996, Translokacje Chełmna a powstanie komturstwa staro- i nowochełmińskiego, [in:] Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu, eds. R. Czaja, J. Tandecki, Toruń, pp. 83–94.
Jóźwiak S., 1997, Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i ziemi chełmińskiej w latach 1246–1343, Toruń.
Jóźwiak S., 2001, Centralne i terytorialne organy władzy zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228–1410, Toruń.
Jóżwiak S., Trupinda J., 2020, Zamki krzyżackie w świetle średniowiecznych źródeł pisanych, [in:] Castra, vol. 1, pp. 132–151.
Kajzer, L., 1993, Zamki i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce w X–XVIII wieku. Łódź.
Kajzer L. Kołodziejski S., Salm J., 2001, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa.
Kola A., 1991, Grody ziemi chełmińskiej w późnym średniowieczu, Toruń.
Kołyszko M., Oleksy M., 2020, Wyroby z metali i materiałów organicznych, [in:] Castra, vol. 2, ed. M. Wiewióra, Toruń, pp. 142–156.
Kozłowska M., Kozłowski I., 1988, Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Unisław (281), Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Kozłowska M., Kozłowski I., 1990, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Unisław (281), Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Lasek P., 2013, Turris fortissimo nomen Domini. Murowane wieże mieszkalne w Królestwie Polskim od 1300 r. do połowy XVI w., Warszawa.
Loke M. H., Kiflu H., Wilkinson P. B., Harro D., Kruse S., 2015, Optimized arrays for 2-D resistivity surveys with combined surface and buried arrays, Near Surface Geophysics, vol. 13, pp. 505–517.
Löwner M., 1998, Die Einrichtung von Verwaltungsstrukturen in Preussen durch den Deutschen Orden bis zur Mitte des 13. Jahrhunderts, Wiesbaden.
Maciejewska K., Badura M., Merdalski M., 2020, Materiały karpologiczne, [in:] Castra, vol. 2, pp. 221–223.
Misiewicz K., Małkowski W., Bogacki M., 2020, Badania nieinwazyjne, [in:] Castra, vol. 1, pp. 162–161.
Molewski P., Wasik B., Wiewióra M., 2018, An attempt to reconstruct selected elements of the original site topography of the Teutonic castles at Unisław and Starogród (Chełmno Land, Northern Poland) based – on archaeological and cartographic data, Bulletin of Geography: Physical Geography Series, no. 15, pp. 15–26.
Momot A., Wasik B., Wiewióra M., 2014, Zamek krzyżacki w Papowie Biskupim: nowe odkrycie i nowe interpretacje, Rocznik Grudziądzki, vol. 22, pp. 65–97.
Mroczko T., Arszyński M., 1995, Architektura gotycka, vol. 2, Warszawa.
Pabian A., Rozynkowski W., 1997, Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej, Toruń.
Piekalski J., 1996, Początki budynków o konstrukcji szkieletowej na terenie Środkowej Europy, AHP, vol. 3, pp. 73–86.
Piekalski J., 2014, Praga, Wrocław i Kraków. Przestrzeń publiczna i prywatna w czasach średniowiecznego przełomu, Wrocław.
Piotr z Dusburga, 2004, Piotr z Dusburga, Kronika ziemi pruskiej, transl. S. Wyszomirski, comm. J. Wenta, Toruń.
Poliński D., 2003, Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie w ziemi chełmińskiej, Toruń.
Powierski J., 1983, Struktura osadniczo-terytorialna ziemi chełmińskiej i Pomezanii a kształtowanie się administracji grodowej (do 1283 roku), [in:] Średniowieczne zamki Polski Północnej, ed. A. Pawłowski, Malbork, pp. 15–32.
Rozynkowski W., 1995, Średniowieczne dzieje Papowa Biskupiego, Papowo Biskupie.
Rozynkowski W., 2000, Powstanie i rozwój sieci parafialnej w diecezji chełmińskiej w czasach panowania zakonu krzyżackiego, Toruń.
Skibiński S., 1994, Jeszcze raz w kwestii genezy regularnego zamku krzyżackiego, [in:] Sztuka Prus XIII–XVIII wieku, Studia Borussico-Baltica Toruniensia Historiae Atrium 1, ed. M. Woźniak, Toruń, pp. 27–38.
Sprawozdanie, 2018, Sprawozdanie z badań archeologicznych miasta lokacyjnego Chełmna, typescript in the archive of Institute of Archaeology, Nicolaus Copernicus University, Toruń.
SRP, 1861, Scriptores Rerum Prussicarum. Die Geschischtsquellen der Preussischenb Vorzeit, vol. 1, eds. T. Hirsch, M. Töppen, E. Strehlke, Leipzig.
Starski M., 2017, Zagospodarowanie parceli mieszczańskich w późnośredniowiecznym Pucku.
Dom i jego zaplecze, [in:] Puck. Kultura materialna małego miasta w późnym średniowieczu, ed. M. Starski, Warszawa, pp. 387–422.
Sławiński I., 1959, Opis techniczny do inwentaryzacji zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim, powiat chełmiński, woj. bydgoskie, typescript in the archive of Institute of Archaeology, Nicolaus Copernicus University Toruń, no. W/690, Toruń.
Steinbrecht C., 1888, Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, vol. 2: Preussen zur Zeit der Landmeister, Berlin.
Torbus T., 1998, Die Konventsburgen im Deutschordenssland Preussen, München.
Torbus T., 2014, Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk.
Wasik B., 2016a, Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej (od XIII do XV wieku), Toruń.
Wasik B., 2016b, Początki krzyżackich zamków na ziemi chełmińskiej. Pierwsze warownie i obiekty murowane, AHP, vol. 24, pp. 233–260.
Wasik B., 2018, Report on archaeological studies of the chartered city of Chemno, typescript in the archive of Institute of Archaeology, Nicolaus Copernicus University, Toruń.
Wasik B., 2020a, Zamek w Starogrodzie, [in:] Castra, vol. 2, pp. 50–64.
Wasik B., 2020b, Pierwsza lokacja Chełmna, [in:] Castra, vol. 2, pp. 35–41.
Wasik B., 2020c, Najstarsze ośrodki miejskie – pierwsza lokacja Chełmna w świetle najnowszych wyników badań, [in:] Castra, vol. 2, pp. 239–247.
Wasik B., 2020d, Zamek w Unisławiu, [in:] Castra, vol. 2, pp. 42–49.
Wasik B., Wiewióra M., 2016, Próba rekonstrukcji układu przestrzennego zamku wysokiego (domu konwentu) w Kowalewie Pomorskim na podstawie źródeł historycznych i najnowszych wyników badań archeologiczno-architektonicznych, Wiadomości Konserwatorskie, vol. 45, pp. 53–65.
Wiewióra M., 2016, Gród i zamek w państwie krzyżackim – miejsce tradycji czy tradycja miejsca?, AHP, vol. 24, pp. 195–231.
Wiewióra M., 2018, Weryfikacja wyników badań nieinwazyjnych w Unisławiu i Starogrodzie prowadzonych w ramach projektu Castra Terrae Culmensis w 2017–2018 r., [in:] Metody geofizyczne w archeologii polskiej, Spotkanie V, 21–23 listopada 2018 r., eds. M. Wiewióra, T. Herbich, Toruń, pp. 95–98.
Wiewióra M., 2020a, Lokalizacja, zarys historii i stan badań zamków, [in:] Castra, vol. 2, pp. 12–26.
Wiewióra M., 2020b, Najstarsze krzyżackie warownie, [in:] Castra, vol. 2, pp. 230–238.
Wiewióra M., Wasik B., Molewski P., Misiewicz K., Małkowski W., Bogacki M., 2020, New historical data on the Teutonic Order crusades in Prussia: geophysical and archaeological research into an earth‐and‐timber stronghold and city of the 1230s at Starogród, northern‐central Poland, Archaeological Prospection, vol. 27, issue 2, pp. 135–152.
W poszukiwaniu, 2015, W poszukiwaniu zaginionego miasta: 15 lat badań średniowiecznej lokalizacji Nieszawy, eds. A. Andrzejewski, P. Wrociecki, Łódź.
Wroniecki P., 2018, Nieinwazyjne poszukiwania i badania pierwotnej lokacji Torunia, [in:] Metody geofizyczne w archeologii polskiej, Spotkanie V, 21–23 listopada 2018 r., eds. M. Wiewióra, T. Herbich, Toruń, pp. 99–102.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Marcin Wiewióra
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 703
Liczba cytowań: 0
