Czy Bóg Ojciec i Chrystus są winni śmierci Chrystusa?

Refleksja w świetle soteriologii i teorii ludzkiego działania św. Tomasza z Akwinu

Abstrakt

Dobrowolne powodowanie cierpienia i śmierci niewinnej osoby, stanowi czyn wewnętrznie zły. W związku z tym zakładając możliwość analogicznego przypisywania Bogu i jego czynom jakości moralnych, nasuwa się pytanie o moralną odpowiedzialność Boga Ojca i Chrystusa za mękę i śmierć niewinnej osoby jaką był Chrystusa. Niniejszy artykuł stanowi próbę odpowiedzi na to pytanie, podjętą z perspektywy tomistycznej. Najpierw w pracy zostały odrzucone nieadekwatne możliwości moralnego usprawiedliwienia Boga, jakie umożliwia stanowisko woluntarystyczne i konsekwencjalistyczne. Następnie, aby wykazać czym kierował się Bóg Ojciec i sam Chrystus, chcąc męki i śmierci Chrystusa, znaczna część niniejszej pracy została poświęcona rozumieniu męki i śmierci Chrystusa jako zbawczego zadośćuczynienia za grzechy ludzi. Rozumienie to zakłada rozróżnienie pomiędzy dobrowolnością zadośćuczynienia a niedobrowolnością kary i tym samym pozwala odrzucić koncepcję tzw. substytucji karnej, według której Jezus w zastępstwie ludzi niedobrowolnie cierpiałby okrutną karę, którą wymierzyłby Mu Jego Ojciec. Odrzucenie substytucji karnej uwalnia Boga Ojca od oskarżeń o moralnie kontrowersyjne działanie. Wreszcie zgodnie z tomistyczną teorią ludzkiego działania, wykorzystaną przez Kościół do sformułowania jego doktryny moralnej, zostały omówione rodzaje sprawczości i tym samym odpowiedzialności moralnej, jakie łączyły z męką i śmiercią Chrystusa tych, którzy się do niej przyczynili. Ważnym elementem analizy tej sprawczości i odpowiedzialności jest rozróżnienie pomiędzy doznawaniem krzywdy, które jest moralnie dopuszczalne, a nawet może być moralnie chwalebne, a jej rozmyślnym wyrządzaniem, które jest zawsze moralnie naganne. W świetle tej analizy wykazano, że oprawcy Chrystusa rozmyślnie spowodowali mękę i śmierć Chrystusa, chcąc jej bezpośrednio jako Jego krzywdy, za co ponoszą moralną winę. Jednak ani Bóg Ojciec, ani Chrystus nie pragnęli w ten sposób męki i śmierci Chrystusa. Oni dopuścili ją sub ratione iustitiae jako wypełniające sprawiedliwość dobrowolne zadośćuczynienie za grzechy ludzi. Nie podzielali przy tym zbrodniczych intencji oprawców Chrystusa, lecz dzięki swej boskiej przedwiedzy, wykorzystali skutek ich niegodziwych działań w swoim planie zbawienia.