Niespełnione nadzieje i plany. Pijarzy w Wysokiej, Chwaszczynie, Górze i Bolszewie – przyczynek do dziejów zakonów męskich w diecezji chełmińskiej
DOI:
https://doi.org/10.12775/GNH.2023.04Słowa kluczowe
pijarzy, diecezja chełmińska, Wysoka, Osowa, Chwaszczyno, Góra, BolszewoAbstrakt
Artykuł przedstawia historię osiedlenia się pijarów we wsi Wysoka (obecnie część dzielnicy Osowa w Gdańsku) w 1921 r., gdzie zakon zamierzał wybudować szkołę, konwikt i nowicjat wraz z kościołem. Po zakończeniu II wojny światowej pijarzy wrócili, aby w swojej posiadłości zrealizować przedwojenne plany. W związku z brakiem księży w diecezji chełmińskiej pijarzy otrzymali zadanie administrowania parafii w Chwaszczynie, w której przebywali do 1949 r. Od 1946 r. pracowali również w parafii Góra nieopodal Wejherowa oraz w powierzonym im pobliskim kościele poprotestanckim w Bolszewie, przy którym w 1950 r. erygowano nową parafię.
Bibliografia
Źródła archiwalne:
Archiwum Akt Nowych
Urząd do Spraw Wyznań
sygn. 134/49
Archiwum Państwowe w Gdańsku
Wydział do Spraw Wyznań
sygn. 2375/1794
sygn. 2375/2994
sygn. 2375/1219
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
sygn. 01283/1156
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oddział w Gdańsku
Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Gdańsku [1945] 1983–1990:
sygn. IPN Gd. 0046/199/3
Archiwum Diecezjalne w Pelplinie
Kuria Biskupia Chełmińska (1945–1992)
sygn. 1402: Pijarzy (1945–1988)
Archiwum Polskiej Prowincji Zakonu Pijarów w Krakowie
Teczka: Parcela w Wysokiej k. Gdyni, 1921–1945
Teczka: Góra
Zespół: Bolszewo
sygn. PPV4/2: Tomasz Olszewski (teczka personalna)
sygn. PPV4/4: Bolesław Zając (teczka personalna)
bez sygn., O. Maksymilian Adrych SP, materiały biograficzne
Archiwum Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego w Warszawie
Pronobis T., Historia domów Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego, cz. 1: 1917–1939, Warszawa 2001, (maszynopis).
Archiwum Liceum Ojców Jezuitów w Gdyni
Pronobis T., Jezuici w Gdyni w dokumentach zakonnych, cz. 2 (maszynopis).
Źródła drukowane, relacje i i wsponienia:
Gołąbek E., Wspomnienia kaszubskie i polskie, Gdańsk 2020.
Dekret Rady Ministrów o ochronie wolności i wyznania, 5 sierpnia 1949, [w:] P. Raina, Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, tom 1: lata 1945–59, Poznań 1994.
Odzyskać zagrabione. Z Wojciechem Kowalskim i Agnieszką Łuczak rozmawia Barbara Polak, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2007, nr 3.
Strony internetowe:
Bratek A., Balk A., Rodzina Piaśnicka, http://www.osowa.com/news,327,1.html [dostęp: 15 maja 2021].
Historia parafii, https://www.bolszewo.pijarzy.pl/strona,2.html [dostęp: 26 lipca 2023].
Molendowski L., Maksymilian Adrych, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=ADRYCH_MAKSYMILIAN,_pijar,_kamedu%C5%82a [dostęp: 12 lipca 2023].
Śliwiński B., Wysoka, https://www.gedanopedia.pl/gdansk/?title=WYSOKA [dostęp: 16 kwietnia 2023].
Zakon, https://pijarzy.pl/strona,22.html [dostęp: 13 maja 2021].
Opracowania:
Berendt G., W Polsce Ludowej, [w:] Dzieje gminy Wejherowo, pod red. B. Brezy, Wejherowo 2013, s. 523–620.
Buba J.I., Pijarzy w Polsce (Próba charakterystyki), „Nasza Przeszłość” 1962, t. XV, s. 13–37
Drwal J., Odyniec W., Treder J., Góra – wieś i parafia. Środowisko – dzieje – język, Wejherowo 1998.
Dudek A., Polityka władz Polski ludowej wobec Kościoła katolickiego – trwanie i zmiana, [w:] „Represje wobec osób duchownych i konsekrowanych w PRL w latach 1944–1989”, red. A. Grześkowiak, Lublin 2004, s. 13–22.
Gawlikowski A., Polska w obronie zakonu pijarów i jego założyciela (1642–1648), „Nasza Przeszłość” 1962, t. XV, s. 39–57.
Gołąbek E., Dzieje okolic Gdańska i Gdyni, Gdańsk 2010.
Gucewicz D., Kalwaryjska rebelia. Z historii wybranych sanktuariów Pomorza Gdańskiego w okresie Polski Ludowej, Gdańsk – Warszawa 2020.
Jażdżewski L., Pielgrzymki kościerskie na Kalwarię Wejherowską, Wejherowo 2008.
Kalka P., Piasek D., Rembalski T., Małszycki D., Hinc M., Chwaszczyno: dzieje wsi i parafii do 1989 roku, Gdynia 2021.
Liedtke A., Zarys dziejów diecezji chełmińskiej, „Nasza Przeszłość” 1971, t. XXXIV, s. 59–116.
Łatka R., Mackiewicz B., Zamiatała D., Prymas Stefan Wyszyński. Biografia, Warszawa 2020.
Marecki J., Zakony w Polsce, Kraków 2000.
Mażewski L., Prymas Stefan Kardynał Wyszyński wobec Polski po 1944/1945. Elementy analizy ustrojoznawczej i geopolitycznej, Warszawa 2020.
Micewski B., Osobowy i terytorialny rozwój Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, [w:] „Zmartwychwstańcy w dziejach Kościoła i narodu”, pod red. Z. Zielińskiego, Kraków 1990, s. 28–91.
Molendowski L., Zakony męskie na terenie diecezji chełmińskiej w latach II Rzeczypospolitej (1920–1939). Struktura, duchowieństwo i działalność, Gdańsk 2021.
Nadolny A., Granice diecezji chełmińskiej, „Studia Pelplińskie” 1985, t. 14, s. 15–25.
Potykanowicz-Suda L., Państwo a Kościół katolicki w województwie gdańskim w latach 1945–1970, Warszawa 2011.
Rospond S.W., Pijarzy w obronie oświeceniowej kultury językowej, „Nasza Przeszłość” 1970, t. XXXIII, s. 191–199.
Rusinek J., Straty materialne mieszkańców gminy Chwaszczyno w latach 1939–1945, [w:] Wyniszczyć – wypędzić – wynarodowić. Szkice z dziejów okupacji niemieckiej na Kaszubach i Kociewiu (1939–1940), pod red. G. Berendta, Gdańsk 2010, s. 120–137.
Sziling J., Męczeństwo – służba – walka. Duchowieństwo diecezji chełmińskiej w latach drugiej wojny światowej (1939–1945), Toruń 2019.
Sziling J., Z dziejów martyrologii duchowieństwa diecezji chełmińskiej. Wspomnienia księdza Feliksa Windorskiego z niemieckich obozów koncentracyjnych, „Zapiski Historyczne” 2015, t. LXXX, z. 2, s. 93–113.
Śmigiel K., Kościół katolicki na polskich ziemiach wcielonych do Rzeszy Niemieckiej (1939–1945). Sytuacja i podsumowanie wyników badań, [w:] Wrzesień 1939 i jego konsekwencje dla ziem zachodnich i północnych Drugiej Rzeczypospolitej, red. S. Sudziński, W. Jastrzębski, Toruń – Bydgoszcz 2001, s. 187–199.
Zamiatała D., Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce w latach 1945–1989, t. I: Problematyka organizacyjno-personalna, Łomianki 2011.
Zieliński Z., Bober S., Kościół w Polsce 1944–2007, Poznań 2009.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 85
Liczba cytowań: 0
