Die Handschrift des Stadtschreibers Heinrich Polan als Beispiel der Verwendung der neugotischen Schrift in der Kanzlei der mährischen Stadt Olmütz
DOI:
https://doi.org/10.12775/SZ.2016.07Słowa kluczowe
Neografia, rękopis neogotycki, analiza paleograficzna, Olomuniec, Śląsk, pisarz miejskiAbstrakt
Charakter pisma miejskiego skryby Heinricha Polana jako przykład zastosowania niemieckiego stylu neogotyckiego w urzędzie morawskiego miasta Ołomuniec
Pośród miejskich skrybów pracujących w Ołomuńcu pomiędzy końcem lat trzydziestych i początkiem lat pięćdziesiątych XVI w. Heinricha Polana wyróżnia charakterystyczne pismo. Niniejsze studium poświęcone jest pismu tego autora, który należał do pokolenia ołomunieckich skrybów stosujących wyrazistą formę niemieckiego pisma neogotyckiego, wyróżniającą się wyjątkowym kątem pochylenia. Ta dominująca cecha jest łączona zwłaszcza z pracami norymberskiego mistrza Johanna Neudörffera Starszego. Artykuł dotyczy modelu paleograficznej analizy porównawczej pisma obu indywidualności. Na jej podstawie możemy stwierdzić, że charakter pisma Heinricha Polana i wzory listów Johanna Neudörffera łączy pewna liczba podobieństw, które przeważają nad różnicami w układzie pociągnięć piórem. Heinrich Polan był Polakiem urodzonym w Gdańsku i spędził wiele lat w śląskiej Nysie. Jego przykład wskazuje na możliwy sposób przekazywania zaawansowanych neogotyckich form pisma ze Śląska na Morawy i stanowi przedmiot dalszych paleogeograficznych badań dotyczących niezgłębionego jeszcze tematu rozpowszechniania niemieckiego stylu neogotyckiego pomiędzy tymi dwoma obszarami. Istotę studium stanowi porównanie wybranego charakteru pisma ze współczesnym podręcznikowym stylem norymberskiej pisarskiej szkoły, w celu rozpoznania różnic i podobieństw. Może ono stać się fragmentem mozaiki obszernych badań i punktem wyjścia dalszych dociekań, które w pierwszej kolejności zbadają metody i dostępne opcje paleograficznej analizy pomocne w rozwiązaniu niniejszej kwestii.
Bibliografia
Übersicht der Quellen
Neudörffer der Ältere, Johann: Ein gute ordnung und kurtze unterricht der furnemesten grunde, aus denen die jungen, zierlichs schreybens begirlich, mit besonderer kunst und behendigkeyt unterricht und geubt mögen werden ... 1538, Nürnberg
BSB München, AHAD, sign. Chalc. 18 a (VD16 N 563), fol. 40: <http://daten.digitale-sammlungen.de/ bsb00065307/image_85> fol. 27: <http://daten.digitale-sammlungen.de/bsb00065307/image_59> fol. 34:
<http://daten.digitale-sammlungen.de/bsb00065307/image_73> fol. 10: <http://daten.digitale-sammlungen. de/bsb00065307/image_23> fol. 52: <http://daten.digitale-sammlungen.de/bsb00065307/image_109> [Zutritt: 12.02.2016]
Die Rechtsartikel des Olmützer städtischen Gerichts (Zusammen getragene artickel in form eines rechtlichen proces ... bei dieser ... stadt Olomuntz ... gehalten), 1550, SOkA Olomouc. AMO, Bücher, sign. 116, inv. č. 90. Fugger, Wolfgang: Ein nutzlich und wolgegrundt formular, manncherley schöner schriefften, als teutscher, lateinischer, griechischer, unnd hebrayscher buchstaben, sampt unterrichtung, wie ein yede gebraucht werden ... 1553, Nürnberg
VKOl, [Vědecká knihovna v Olomouci – Die wissenschaftliche Bibliothek in Olmütz] Die historischen Sammlungen, sign. 602105.
Inventar der Verlassenschaften von den Stadtbürgern, (Inventarium), 1522–1564, SOkA Olomouc, AMO, Bücher, sign. 120, inv. č. 2017.
Das Zeugnisbuch vor dem anhängigen städtischen Gericht (Aussage der gefurtenn und producirten zeugen vor gehegter banckh ...), 1500–1579, SOkA Olomouc, AMO, Bücher, sign. 189, inv. č. 2046.
Die Rechtliche Hinweise und die Urteile von Breslau nach Olomouc gegeben 1484–1565, SOkA Olomouc, AMO, Bücher, sign. 6671, inv. č. 90a.
Das Gerichtsprotokoll der strittigen und unstrittigen Zivilangelegenheiten, 1528–1547, SOkA Olomouc, AMO, Bücher, sign. 1033, inv. č. 1658.
Das Gerichtsprotokoll der strittigen und unstrittigen Zivilangelegenheiten (Registrum ... iudicis), 1548–1549, SOkA Olomouc, AMO, Bücher, sign. 1046, inv. č. 1671.
Das Buch der Urteile des anhängigen städtischen Gerichts (Liber scabinorum ...), 1534–1554, SOkA Olomouc, AMO, Bücher, sign. 198, inv. č. 2037.
Übersicht der Literatur
Beck, Friedrich, Zur Herausbildung der deutschen Schreibschrift, insbesondere ihrer kursiven Formen, im Gebiet ostdeutscher Territorialstaaten im 16. Jahrhundert, in: „Jahrbuch für Geschichte der Feudalismus” 7, 1983, S. 265–286.
Bobowski, Kazimierz, Ewolucja pisma neogotyckiego na Śląsku od początku XVI do polowy XX wieku, Wrocław–Warszawa 1992.
Bobowski, Kazimierz, Możliwości rozszerzania zakresu badań paleograficznych, in: Tradycje i perspektywy nauk pomocniczych historii w Polsce, Kraków 1995, S. 143–147.
Čáda, František, Polský rodák a městské právo v Olomouci a v Opavě, in: „Česko-polský sborník” 1, 1955, S. 270–292.
Doede, Werner, Bibliographie deutscher Schreibmeisterbücher von Neudörffer bis 1800, Hamburg 1961. Doede, Werner, Schön schreiben, eine Kunst. Johann Neudörffer und seine Schule im 16. und 17. Jahrhundert, München 1957.
Dülfer, Kurt, Korn, Hans-Enno, Schrifttafeln zur deutschen Paläographie des 16.–20. Jahrhunderts, bearbeitet von Uhde, Karsten. Marburg 101998.
Ebelová, Ivana, Klíč k novověké paleografii. Schlüssel zur neuzeitlichen Paläographie, Praha 2004. Ebelová, Ivana, Kašpar, Jaroslav, Hledíková, Zdeňka, Paleografická čítanka. Praha 2000.
Fischel, Alfred, Die Olmützer Gerichtsordnung. Ein Beitrag zur Geschichte des österreichischen Prozessrechtes, Brünn 1903.
Gieysztor, Aleksander, Zarys dziejow pisma lacińskiego, Warszawa 1973.
Górski, Karol, Neografia gotycka. Podręcznik pisma neogotyckiego XVI–XX w., Warszawa 31978. Hlaváček, Ivan, Kašpar, Jaroslav, Nový, Rostislav, Vademecum pomocných věd historických, Praha 32002. Hledíková, Zdeňka, Kašpar, Jaroslav, Ebelová, Ivana, Paleografická čítanka, Praha 2000.
Hlobil, Ivo, Petrů, Eduard: Humanismus a raná renesance na Moravě, Praha 1992.
Kaňák, Bohdan, Německá novogotická polokurziva (kanzlei) olomoucké městské kanceláře v 16.–19. století, in: „Ročenka Státního okresního archivu v Olomouci” 8, 1999, S. 45–87.
Kaňák, Bohdan, Paleografická edice opisu učebnice psaní pocházejícího z počátku 16. století z Olomouce, Olomouc 2008.
Kaňák, Bohdan, Tajemství olomouckých městských knih, Olomouc 2014.
Kapr, Albert, Johann Neudörffer der Ältere, der grosse Schreibmeister der deutschen Renaissance, Leipzig 1956.
Kašpar, Jaroslav, K problematice vzniku a vývoje německé novogotické kurzívy. (Na okraj studií Tamary N. Tacenkové a Friedricha Becka), in: AUC-PhilosHist 2. Z pomocných věd historických VIII, Praha 1988, S. 119–131.
Kašpar, Jaroslav, Názvosloví novověkých písem, in: Kašpar, Jaroslav: Soubor statí o novověkém písmu, Praha 1993, S. 59–98.
Kašpar, Jaroslav, Norimberská písařská škola Johanna Neudörffera staršího a její vliv v českých zemích, in: Historia docet. Sborník prací k poctě 60. Narozenin prof. PhDr. Ivana Hlaváčka, Praha 1992, S. 135–144. Kašpar, Jaroslav, Novogotické písmo v Čechách v letech 1500–1750, in: AUC-PhilosHist. 3–4, 1971, S. 111–159.
Kašpar, Jaroslav, Příspěvek k metodice výzkumu novověkého psaného písma v Čechách. Problematika evidence psaného písma, AUC-PhilosHist. 5, 1980, Z pomocných věd historických IV, S. 69–82.
Kašpar, Jaroslav, Učebnice psaní Christofa Lindenspergera z počátku šestnáctého století, in: AUC-PhilosHist 1, Z pomocných věd historických III, Praha 1975, S. 105–116.
Kašpar, Jaroslav, Úvaha o paleografické terminologii, AUC-PhilosHist. 4–5, 1987, Z pomocných věd historických VI–VII, S. 9–33.
Kašpar, Jaroslav, Úvod do novověké latinské paleografie se zvláštním zřetelem k českým zemím. 1. svazek – Textová část, Praha 31987.
Kašpar, Jaroslav, Hledíková, Zdeňka, Ebelová, Ivana, Paleografická čítanka, Praha 2000.
Kašpar, Jaroslav, Hlaváček, Ivan, Nový, Rostislav, Vademecum pomocných věd historických, Praha 32002. Korn, Hans-Enno, Dülfer, Kurt, Schrifttafeln zur deutschen Paläographie des 16. – 20. Jahrhunderts, bearbeitet von Uhde, Karsten. Marburg 101998.
Kroman, Erik, Skriftens Historie i Danmark fra Reformationen til Nutiden, Kobenhavn 1943, 2Viborg 1964. Kux, Johann, Verwaltungsgeschichte der Stadt Olmütz, Olmütz 1942.
Nešpor, Václav, Dějiny Olomouce, Brno 1936.
Nový, Rostislav, Hlaváček, Ivan, Kašpar, Jaroslav, Vademecum pomocných věd historických, Praha 32002.
Od gotiky k renesanci. Výtvarná kultura Moravy a Slezska 1400–1550. III. Olomoucko, (Red.) Hlobil, Ivo, Perůtka, Marek, Olomouc 1999.
Petrů, Eduard, Hlobil, Ivo, Humanismus a raná renesance na Moravě, Praha 1992.
Radlinský, Miloš (Das Pseudonym von Prasek, Vinzenz), Vynikající osoby opavské z 16. století, in: „Věstník Matice opavské” 4, 1894, S. 25–29.
Santifaller, Leo, Bozner Schreibschriften der Neuzeit 1500–1851. Beiträge zur Paläographie, Jena 1930. Schneider, Karin, Paläographie – Handschriftenkunde, Tübingen 1999.
Schulz, Jindřich und andere, Dějiny Olomouce, 1. svazek, Olomouc, Statutární město Olomouc a Univerzita Palackého v Olomouci, 2009.
Schulz, Jindřich und andere, Olomouc. Malé dějiny města, Olomouc 2002. Słowiński, Jan, Rozwój pisma łacińskiego w Polsce XVI–XVIII wieku, Lublin 1992. Spáčil, Vladimír, Písaři a kanceláře města Olomouce do roku 1786, Olomouc 2001.
Spáčil, Vladimír, Sbírka listin archivu města Olomouce 1261–1793. Inventář, Olomouc 1998.
Zukal, Josef, Polanové z Polansdorfu. Památná rodina opavská 16. věku, ČMM 51, 1927, S. 99–123.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 244
Liczba cytowań: 0