Jewish social welfare institutions and facilities in the General Government from 1939 to 1944. A preliminary study
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2018.3.06Słowa kluczowe
Second World War, Poland in the Second World War, German occupation of Poland, Holocaust, General Government, social welfare, Jewish Social Self-Help, American Joint Distribution Committee, Jewish councils, self-help, ghettos in Poland, II wojna światowaAbstrakt
Artykuł stanowi zarys działalności całego sektora opieki społecznej dla Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, która była realizowana przez dwie centralne organizacje: American Joint Distribution Committee i Żydowską Samopomoc Społeczną (później pn. Jüdische Unterstützungstelle) oraz sieć lokalnych komitetów pomocy i wydziałów opieki społecznej rad żydowskich. Omówiono system organizacyjny żydowskiej opieki społecznej i jego zmiany w czasie, zarówno na poziomie centralnym, jak lokalnym. Wymienione zostały wszystkie źródła, z których instytucje opiekuńcze czerpały środki na swoją działalność, w tym dary zagranicznych organizacji humanitarnych, dotacje rządu GG i samorządów oraz rodzaje wewnętrznych podatków i obciążeń lokalnych społeczności żydowskich. W trzeciej części opisano kierunki działań opiekuńczych, takie jak rozdawnictwo żywności, odzieży, leków, opału, tworzenie kuchni ludowych, ambulatoriów, szpitali, świetlic dla dzieci, domów sierot itd. oraz specjalną pomoc dla przesiedleńców. Artykuł jest próbą wypełnienia luki w historiografii okresu okupacji niemieckiej w Polsce, w której brakuje monograficznych rozpraw dotyczących życia społecznego Żydów przed Zagładą.
The article deals with the activities of the entire Jewish social welfare sector in the General Government, which was supervised by two central organisations: the American Joint Distribution Committee and the Jewish Social Self-Help Organisation (Jüdische Soziale Selbsthilfe, later renamed Jüdische Unterstützungstelle), as well as a network of local relief committees and social welfare departments in Jewish councils. First, the organisation of the Jewish social welfare system and its changes over time, both on the central and local level, have been discussed. Second, the sources from which welfare institutions derived their resources, including gifts of foreign humanitarian organisations, grants of the GG administration and local authorities, as well as internal taxes and charges levied on local communities, have been listed. The third section of the article describes the areas of welfare activities, such as distribution of food, clothing, medicines and fuel, establishment of soup kitchens (meal centres), first aid stations, hospitals, children dayrooms, orphanages etc. and special aid for the displaced. The article attempts to fill a gap in the historiography of Poland under the German occupation, as no monographs concerning the social life of the Jews prior to the Holocaust exist.
Bibliografia
Archive materials
The AJDC Archive in New York: New York Office 1933–1944.
The State Archive of Krakow:
Akta poniemieckie, collection no. 1576.
Żydowska Samopomoc Społeczna, collection no. 2125.
The Yad Vashem Archive in Jerusalem:
The Michal Weichert Collection, collection no. O.21.
Archive of the Jewish Historical Institute in Warsaw:
American Joint Distribution Committee 1939–1941, collection no. 210, Żydowska Samopomoc Społeczna 1940–1944, collection no. 211,
Żydowska Samopomoc Społeczna 1940–1944 – Aneks, collection no. 211A.
The Jagiellonian Library in Krakow, Department of Manuscripts:
Michał Weichert, Żydowska Samopomoc Społeczna, mps, Rkp. Przyb. 195/57.
The National Library of Israel, Archive Department:
The Michael Weichert Archive, collection no. 371.11.
Secondary literature
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, vol. 27, Żydowska Samopomoc Społeczna w Warszawie 1939–1943, eds. A. Bańkowska, M. Ferenc Piotrowska, Warszawa, 2017.
Bańkowska A., “W poszukiwaniu elit. Rekrutacja członków komitetów lokalnych Żydowskiej Samopomocy Społecznej w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1940–1942”, in: Elity i przedstawiciele ludności żydowskiej podczas II wojny światowej, eds. M. Grądzka-Rejak, A. Namysło, Kraków–Katowice–Warszawa, 2017, pp. 119–130.
Bauer Y., American Jewry and the Holocaust. The American Jewish Joint Distribution Committee 1939–1945, Detroit, 1982.
Bauer Y., My Brother’s Keeper. A History of the American Jewish Joint Distribution Committee 1929–1939, Philadelphia, 1974.
Einhorn I., Towarzystwo Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej w Polsce w latach 1921–1950, Toruń, 2008.
Engelking B., “Życie codzienne Żydów w miasteczkach dystryktu warszawskiego”, in: Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, eds. B. Engelking, J. Leociak, D. Libionka, Warszawa, 2007, pp. 119–221.
Engelking B., Leociak J., Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, ed. 2, Warszawa, 2013.
Grabowski J., “Zarząd powierniczy i nieruchomości żydowskie w Generalnym Gubernatorstwie. ‘Co można skonfiskować? W zasadzie wszystko’”, in: Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950, eds. J. Grabowski, D. Libionka, Warszawa, 2014, pp. 73–112.
Grądzka M., Przerwane dzieciństwo. Losy dzieci Żydowskiego Domu Sierot przy ul. Dietla 64 w Krakowie podczas okupacji niemieckiej, Kraków, 2012.
Jędrasik-Jankowska I., “Geneza, rozwój i stan ubezpieczenia społecznego w Polsce”, in: Ubezpieczenia społeczne w procesie zmian. 80 lat Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, eds. K.W. Frieske, E. Przychodaj, Warszawa, 2014.
Kiełboń J., “Deportacje Żydów do dystryktu lubelskiego (1939–1943)”, in: Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, ed. D. Libionka, Warszawa, 2004.
Konopka-Bunsch H., “Historia opieki społecznej w Polsce”, in: Pomoc społeczna w Polsce, part 2, Warszawa, 1985.
Kopciowski A., Zagłada Żydów w Zamościu, Lublin, 2005.
Kroll B., Rada Główna Opiekuńcza 1939–1945, Warszawa, 1985.
Löw A., Roth M., Krakowscy Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945, transl. E. Kowynia, Kraków, 2014.
Łuczak C., Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Poznań, 1979.
Piątkowski S., Dni życia, dni śmierci. Ludność żydowska w Radomiu w latach 1918–1950, Warszawa, 2006.
Polski słownik judaistyczny, vols. 1–2, eds. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa, 2003.
Prais L., Displaced Persons at Home. Refugees in the Fabric of Jewish Life in Warsaw, September 1939 – July 1942, Jerusalem, 2015.
Radzik T., Lubelska dzielnica zamknięta, Lublin, 1999.
Rączy E., Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939–1945, Rzeszów, 2014.
Rutowska M., Wysiedlenia ludności polskiej z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa 1939–1941, Poznań, 2003.
Sakowska R., Ludzie z dzielnicy zamkniętej. Z dziejów Żydów w Warszawie w latach okupacji hitlerowskiej październik 1939 – marzec 1943, ed. 2, Warszawa, 1993.
Skibińska A., Źródła do badań nad zagładą Żydów na okupowanych ziemiach polskich. Przewodnik archiwalno-bibliograficzny, Warszawa, 2007.
Swałtek D., “Salomon Greiwer i Warsztaty Miejskie w Bochni”, Zagłada Żydów. Studia i Materiały, 12 (2016), pp. 242–263.
Szarota T., U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie w okupowanej Europie, Warszawa, 2000.
Trunk I., Judenrat. The Jewish Councils in Eastern Europe under Nazi Occupation, 2nd edition, Lincoln, 1996.
Urynowicz M., Adam Czerniaków 1880–1942. Prezes getta warszawskiego, Warszawa, 2009.
Węgrzyniak R., Procesy doktora Weicherta, Warszawa, 2017.
Witkowska-Krych A., “Główny Dom Schronienia ”, Zagłada Żydów. Studia i Materiały, 13 (2017), pp. 372–398.
Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939–1959. Atlas ziem Polski, eds. W. Sienkiewicz, G. Hryciuk, Warszawa, 2008.
Żbikowski A., Sąd Społeczny przy CKŻP. Wojenne rozliczenia społeczności żydowskiej w Polsce, Warszawa, 2014.
Żebrowski R., Borzymińska Z., Po-lin. Kultura Żydów polskich w XX wieku, Warszawa, 1993.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 132
Liczba cytowań: 0