Przejęcie Torunia przez Wojsko Polskie (18–21 stycznia 1920 r.)
DOI:
https://doi.org/10.12775/RT.2020.004Słowa kluczowe
Rzeczpospolita Polska, Pomorze, Toruń, Wojsko Polskie, traktat wersalski, Niemcy, wkroczenie Wojska Polskiego do Torunia 18–21 stycznia 1920 r.Abstrakt
Przebieg i zasięg zachodniej oraz północnej granicy Rzeczypospolitej Polskiej ukształtowany został w kilku etapach. Jednym z nich była operacja wojskowa, która miała miejsce w drugiej połowie stycznia oraz pierwszej dekadzie lutego 1920 r. Była ona bezpośrednią konsekwencją odpowiednich postanowień traktatu zawartego w Wersalu 28 czerwca 1919 r. pomiędzy zwycięskimi mocarstwami a pokonanymi podczas I wojny światowej Niemcami. Oddany Rzeczypospolitej na tej podstawie przez Niemcy obszar, choć tylko częściowo uwzględniał polskie postulaty terytorialne, obejmował prawie całą Prowincję Poznańską oraz Prowincję Zachodnio-Pruską – w tym także Toruń.
W studium tym przygotowanym w oparciu o źródła archiwalne oraz publikowane dokumenty, wspomnienia i pamiętniki, a także na podstawie odpowiedniej – obszernej – literatury przedmiotu, autor przedstawił polityczne i wojskowe przygotowania strony polskiej mające na celu przejęcie Pomorza i Torunia z rąk niemieckich. Poza tym opisał on również siły Wojska Polskiego przeznaczone do zajęcia Torunia oraz przebieg akcji ich wkraczania do miasta i związane z tym uroczystości, w których w dniach od 18 do 21 stycznia 1920 r. wzięła udział znacząca część polskich mieszkańców ówczesnego Torunia.
Bibliografia
Badowski Z., Zarys historii wojennej 18-go Pułku Artylerii Polowej, Warszawa 1930.
Baran J., Zarys historii wojennej 8-go Pułku Artylerii Ciężkiej, Warszawa 1930.
Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia państwa i prawa polskiego, Warszawa 1985.
Bartel R.. Chojnacki J., Królikiewicz T., Kurowski A., Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939, Warszawa 1978.
Basiński J., Udział służby sanitarno-medycznej Armii Wielkopolskiej w zabezpieczeniu medycznym Wojsk Polskich wkraczających na Pomorze w styczniu 1920 r., [in:] Dwa powroty Polski nad Bałtyk: 1920 i 1945 r. Sammelband, Hrsg. B. Polak, Koszalin 1985, S. 394–411.
Bielski M., Generałowie odrodzonej Rzeczypospolitej. Inspektorzy Armii z siedzibą w Toruniu, Dowódcy Okręgu Korpusu nr VIII, Dowódcy 4 Toruńskiej Dywizji Piechoty, Toruń 1995.
Dąbrowski O., Zarys historii wojennej 3-go Pułku Strzelców Podhalańskich, Warszawa 1929.
Dobroński A., Filipow K., „Dzieci Białostockie”. 42 Pułk Piechoty im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, Białystok 1993.
Dyskant J. W., Wojenne flotylle wiślane 1918–1939, Warszawa 1997.
Dziewałtowski-Gintowt R., Taube K., Zarys historii wojennej Pułku Morskiego, Warszawa 1933.
Gajewski M., Pociągi pancerne w wojnie polsko-sowieckiej 1919-1920, [in:] Pociągi pancerne 1918–1943. Organizacja – struktura – działania wojenne. Sammelband, Hrsg. U. Kraśnicka, K. Filipowa, Białystok 1999, S. 13–27.
Galicz K., Zarys historii wojennej 48-go Pułku Piechoty Strzelców Kresowych, Warszawa 1928.
Galster K. L., Księga pamiątkowa artylerii polskiej 1914–1939, Londyn 1975.
Grabowski J., Oswobodzenie Pomorza, [in:] Dziesięciolecie Polski Odrodzonej. Księga pamiątkowa 1918–1928. Sammelband, Hrsg. P. Lota, Warszawa 1928, S. 158–164.
Hauser P., Przejęcie obszarów byłego zaboru pruskiego przyznanych Polsce Traktatem Wersalskim, „Dzieje Najnowsze”, 1973, R.V, Nr 3, S. 7–13.
Hejnar F., Zarys historii wojennej 22-go Pułku Artylerii Polowej, Warszawa 1929.
Jankiewicz W., Zarys historii wojennej 66-go Kaszubskiego Pułku Piechoty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1929.
Kłopotowski M., Dobiecki J., Zarys historii wojennej 18-go Pułku Ułanów Pomorskich, Warszawa 1929.
Kośmider T., Planowanie wojenne w Polsce w latach 1921–1926, Toruń 2001.
Kośmider T., Toruński Inspektorat Armii w systemie obronnym państwa polskiego w latach 1921–1939, Warszawa 2009.
Krasuski J., Stosunki polsko-niemieckie 1919–1932, Poznań 1975.
Krasucki S., Sześćdziesiąty Szósty Kaszubski, Chełmno 1998.
Krzyś J., Grudziądz w 1920 roku, Grudziądz 2005.
Krzyś J., 16 Pułk Artylerii Lekkiej, Pruszków 1998.
Krzyś J., 64 Pomorski Pułk Strzelców Murmańskich, Pruszków 1993.
Krzyś J., 65 Starogardzki Pułk Piechoty, Pruszków 1994.
Litewski J., Dziewanowski W., Dzieje 1-go Pułku Ułanów Krechowieckich, Warszawa 1932.
Łach W. B., Polska północna w systemie obronnym kraju w latach 1918–1926, Olsztyn 2010.
Łukasiak J., Szkoła Podchorążych Artylerii w Toruniu 1923–1939, Pruszków 2000.
Makowski B., Organizacja Wojskowa Pomorza, [in:] Wielkopolska a Pomorze, Warmia, Mazury i Ziemia Złotowska w dobie powstania wielkopolskiego 1918–1919. Beiträge vom II. gesamtpolnischen Seminar der Historiker des Großpolnischen Aufstandes, Kościan 2 II 1973. Sammelband, Hrsg. Z. Grot, J. Witkowski, Leszno 1977, S. 15–20.
Mniszek A., Rudnicki K., Zarys historii wojennej 2-go Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, Warszawa 1929.
Mordawski H., Polskie lotnictwo wojskowe 1918–1920. Narodziny i walka, Wrocław 2009.
Moszumański Z., Kozak Z., Wojenne szkoły dla oficerów artylerii (1914–1921), Pruszków – ohne Erscheinungsjahr.
Moś W. B., 5 Pułk Strzelców Podhalańskich, Pruszków 1996.
Moś W. B., Strzelcy podhalańscy, Kraków 1989.
Moś W. B., 3 Pułk Strzelców Podhalańskich, Pruszków 1992.
Neumann J., Toruń 18 I 1920, 1 II 1945. Pamiętne dni Torunia, Toruń 1999.
Osiński R., 22 Pułk Artylerii Lekkiej, Pruszków 1993.
Osiński R., 6 Pułk Strzelców Podhalańskich, Pruszków 1996.
Pawlak J., Polskie eskadry w latach 1918–1939, Warszawa 1989.
Płotnicki W., Zarys historii wojennej 5-go Dywizjonu Artylerii Konnej, Warszawa 1929.
Podlaszewski M., Ustrój polityczny Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920–1933, Gdynia 1956.
Proskurnicki L., Zarys historii wojennej 65-go Starogardzkiego Pułku Piechoty, Warszawa 1929.
Przybylski J., Marynarze w walce o niepodległość Polski 1918–1920, Warszawa 1999.
Przybyszewski K., Ludzie Torunia Odrodzonej Rzeczypospolitej (1920–1939), Toruń 2001.
Radecki M., Gniewkowo 1268–1990, Wrocław 1993.
Rogaczewski K., Zarys historii wojennej 64-go Grudziądzkiego Pułku Piechoty, Warszawa 1929.
Sadliński A., Zarys historii wojennej 24-go Pułku Artylerii Polowej, Warszawa 1930.
Skaradziński B., Polskie lata 1919–1920. Tom 1. Polski rok 1919, Warszawa 1993.
Skubiszewski K., Aspekt prawny zagadnień polsko-niemieckich w Traktacie Wersalskim, [in:] Problem polsko-niemiecki w Traktacie Wersalskim. Sammelband, Hrsg. J. Pajewski unter MItwirkung von J. Krasucki, G. Labuda, K. Piwarski, Poznań 1963, S. 326–341.
Smoliński A., Organizacja polskiej jazdy samodzielnej i artylerii konnej podczas przejmowania ziem północnych przyznanych Polsce na mocy Traktatu Wersalskiego, „Rocznik Grudziądzki”, 1998, Bd. XIII, S. 65–73.
Smoliński A., Przygotowania wojskowe do przejęcia przez Rzeczpospolitą Polską ziem dawnych Prus Królewskich i Prus Książęcych przyznanych jej na mocy traktatu w Wersalu, [in:] Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska w drodze do Niepodległej (1914–1920).
Sammelband, Hrsg. Z. Girzyński, I. Hałagida, J. Kłaczków, Toruń 2019, S. 171–250.
Smoliński A., Skład oraz przekrój społeczny oddziałów Frontu Pomorskiego wkraczających na Pomorze w styczniu i lutym 1920 r. (The composition and social profile of the units of the Pomeranian Front entering Pomerania in January and February 1920), „Rocznik Toruński”. Sonderheft mit englischsprachiger Version der Beiträge, Bd. 46/ 2019, S. 283–324; S. 324–354.
Smoliński A., Udział sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w operacji przejmowania ziem przyznanych jej na mocy Traktatu w Wersalu (styczeń – luty 1920 r.), [in:] Problemy militarne na Pomorzu w latach 1914–1989. Sammelband, Hrsg. A. Stachula, Słupsk 2002, S. 29–71.
Sobociński L., Zbrojne walki Pomorza w latach 1918–1920. Pierwsza próba syntezy, Toruń 1938.
Stawecki P., Wyzwolenie Pomorza w roku 1920 w świetle akt wojskowych, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, Białystok 2007, Bd. XLIV (Jubileumsband), S. 225–241.
Strutyński T., Zarys historii wojennej 10-go Pułku Artylerii Ciężkiej, Warszawa 1930.
Synoś J., Zarys historii wojennej 6-go Pułku Strzelców Podhalańskich, Warszawa 1928.
Dywizja. Jej powstanie, organizacja i udział w walkach. W 10-cio letnią rocznicę istnienia 1919–1929. Sammelband, Grudziądz 1929.
Szpręga A., Organizacja Wojskowa Pomorza (Okręg Kaszubski), [in:] Księga pamiątkowa dziesięciolecia Pomorza. Sammelband, Hrsg. K. Esden-Tempski, Toruń 1930, S. 32.
Tomaszewski A., Zarys historii 63 Toruńskiego Pułku Piechoty, [in:] Jednodniówka w 10-letnią rocznicę 63 PP Toruńskiego. 8 V 1919 – 8 V 1929, Toruń 1929, S. 9–29.
Tomaszewski A., Zarys historii wojennej 63-go Toruńskiego Pułku Piechoty, Warszawa 1929.
Tomczak E., Wyszyński K., Ponichtera H., Oficerska Szkoła Artylerii w Toruniu 1923–1992. Zarys dziejów. Tradycje, historia, współczesność, Toruń 1992.
Turkiewicz J., Zarys historii wojennej 12-go Pułku Ułanów Podolskich, Warszawa 1928.
Ułani Podolscy. Dzieje Pułku Ułanów Podolskich 1809–1947. Sammelband, hrsg. von A. Hlawatego, Londyn 1982.
Wiśniewski M., Zarys historii wojennej 16-go Pułku Artylerii Polowej, Warszawa 1929.
Wojciechowski A., Zarys historii wojennej 1-go Pułku Ułanów Krechowieckich, Warszawa 1929.
Wojciechowski A., Zarys historii wojennej 1 Pułku Ułanów Krechowieckich imienia płk. Bolesława Mościckiego, Londyn 1956.
Wojciechowski M., Powrót Pomorza do Polski 1918–1920, Warszawa-Poznań-Toruń 1981.
Wojciechowski M., Problem Pomorza Gdańskiego w czasie konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r., „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego” 1969, Jh.R.VI, Heft 11, S. 9–16.
Wojciechowski M., Przejęcie Torunia przez władze polskie w styczniu 1920 roku, [in:] Historia Torunia. Bd. III. Teil II. W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920–1945). Sammelband, Hrsg. M. Biskup, Toruń 2006, S. 9–22.
Wyzina W., Zarys historii wojennej 5-go Pułku Strzelców Podhalańskich, Warszawa 1928.
Zarzycki P., 10 Pułk Artylerii Ciężkiej, Pruszków 2005.
Zarzycki P., 8 Pułk Artylerii Ciężkiej, Pruszków 2000.
Żołna J., Zarys historii wojennej 42-go Pułku Piechoty, Warszawa 1929.
Żuralski J., 18 Pułk Artylerii Lekkiej, Pruszków 1994.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 441
Liczba cytowań: 0