Ziemianie okolic Torunia wobec powrotu Pomorza do Polski
DOI:
https://doi.org/10.12775/RT.2019.004Słowa kluczowe
ziemiaństwo, rady ludowe, Organizacja Wojskowa Pomorza, Pomorze, Prusy ZachodnieAbstrakt
Ziemiaństwo polskie odgrywało ważną rolę w ruchu narodowym zaboru pruskiego. W dużej mierze dzięki aktywności ziemian udało się zaszczepić społeczeństwu polskiemu idee pracy organicznej, które oparte o solidaryzm narodowy stały się jego paradygmatem politycznym. Utworzenie instytucji o charakterze gospodarczym, kulturalnym i naukowym przyczyniło się do partycypacji w życiu politycznym szerszych kręgów społecznych. Paradoksalnie, w dłuższej perspektywie, doprowadziło to do osłabienia roli politycznej i społecznej ziemiaństwa. Sprzyjały temu procesy modernizacyjne państwa pruskiego, a jeszcze bardziej zdynamizowała I wojna światowa. Dlatego autor artykułu przyjrzał się postawom ziemian w okresie walki i starań o przyłączenie Pomorza do odradzającego się państwa polskiego.
Ziemianie okolic Torunia – głównego oprócz Gdańska ośrodka regionalnego na Pomorzu – aktywnie włączyli się we wszystkie formy działań na rzecz powrotu Pomorza do Macierzy. Współtworzyli powiatową radę ludową, konspirację wojskową, ochotniczo zasilali oddziały formowane na Kujawach, reprezentowali mieszkańców regionu na forum Sejmu Dzielnicowego oraz w strukturach politycznych Naczelnej Rady Ludowej, wreszcie – po traktacie wersalskim – zaangażowali się w tworzenie zrębów przyszłej, polskiej administracji. Potrafili wyczuć nastroje społeczne włączając się w działalność rad ludowych (w pewnym zakresie także robotniczo-żołnierskich i chłopskich). Skutecznie powstrzymali je przed radykalizacją, ogniskując na postulatach narodowych. Dzięki temu współdecydowali o kształcie ruchu narodowego i odegrali istotną rolę w przebiegu procesu, który doprowadził do restytucji Pomorza. Posiadając zaplecze finansowe i przygotowanie intelektualne oddali nieocenione usługi w tzw. okresie przejściowym, gdy należało zadbać o żywotne interesy regionu, nadzorując i współpracując z administracją niemiecką.
Modyfikacja własnego programu i celów politycznych, jakie wyrażali liderzy miejscowego środowiska ziemiańskiego z Janem Donimirskim i Adamem Czarlińskim na czele, było kontynuacją długiego procesu zbliżania się do siebie różnych warstw społecznych. W okresie międzywojennym umożliwiło to współpracę pomiędzy chłopami i ziemiaństwem zarówno na gruncie zawodowym, jak i politycznym, współpracę, o którą było trudno w innych regionach Polski.
Bibliografia
Borzyszkowski J., Ziemiaństwo pomorskie a inteligencja i stan średni na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Szlachta i ziemiaństwo na Pomorzu w dobie nowożytnej XVI-XX wieku (Przemiany struktur wewnętrznych), red. J. Dyg-dała, Toruń 1993, s. 125-132.
Bukowski A., Oświata i nauka w programie pozytywistycznym toruńskiego Towarzystwa Moralnych Interesów (1869-1884), Rocznik Gdański, 1983, t. 43, z. 2, s. 5-58.
Grześ B., Ludność niemiecka w mieście Inowrocławiu i powiecie na przełomie XIX i XX w., Ziemia Kujawska 1971, t. 3, s. 47-67.
Gulczyński A., „Poznański” Sejm Dzielnicowy, czyli uwag kilka o korzeniach parlamentaryzmu odradzającej się Polski, Kronika Miasta Poznania 1998, t. 66, z. 4, s. 9-26.
Karwat J., Od idei do czynu. Myśl i organizacje niepodległościowe w Poznańskiem w latach 1887-1919, Poznań 2002.
Kuty P. K., Leon III Czarliński, [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, red. S. Gierszewski, Gdańsk 1992, s. 267-268.
Łaszkiewicz T., Ziemiaństwo na Pomorzu w okresie dwudziestolecia międzywojennego – w perspektywie codzienności, Inowrocław-Toruń 2013.
Osmólska-Piskorska B., Pomorskie Towarzystwo Pomocy Naukowej. Pół wieku istnienia i działalności 1848-1898, Toruń 1948.
Osmólska-Piskorska B., Oswald Potocki, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXVIII, red. E. Rostworowski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984-1985, s. 116-117.
Przybyszewski K., Wacław Hulewicz, [w:] Toruński Słownik Biograficzny, t. 4, red. K. Mikulski, Toruń 2004, s. 103-106.
Przybyszewski K., Wyzwolenie i pierwsze lata Torunia w niepodległej Polsce, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia 1978, z. 14, s. 91-120.
Wajda K., Stosunki ludnościowe na ziemiach pomorskich w latach 1850-1914, [w:] Historia Pomorza, t. IV, cz. 1: Ustrój, gospodarka, społeczeństwo, red. S. Salmonowicz, Toruń 2000, s. 70-132.
Wajda K., W dobie zaboru pruskiego 1875-1918, [w:] Dzieje Towarzystwa Naukowego w Toruniu 1875-1975, t. 1, red. M. Biskup, Toruń 1977, s. 11-110.
Wierzchosławski Sz., Orzeł czarny i orzeł biały. Problemy modernizacji społeczeństwa polskiego prowincji Prusy Zachodnie w XIX i na początku XX stulecia, Toruń 2011.
Wierzchosławski Sz., Ziemiaństwo wśród elit polskiego ruchu narodowego w Prusach Zachodnich w drugiej połowie XIX i początkach XX wieku, [w:] Szlachta i ziemiaństwo na Pomorzu w dobie nowożytnej XVI-XX wieku. (Przemiany struktur wewnętrznych), red. J. Dygdała, Toruń 1993, s. 113-124.
Wojciechowski M., Dzieje Chełmży w latach 1914-1920, [w:] Dzieje Chełmży, red. M. Wojciechowski, Chełmża 1994, 145-170.
Wojciechowski M., Powrót Pomorza do Polski 1918-1920, Warszawa-Ponań-Toruń 1982.
Wojciechowski M., Powrót Torunia do Polski w 1920 r., Rocznik Toruński, 1971, t. 5, s. 5-29.
Wojciechowski M., Rady Chłopskie i Robotników Rolnych na Pomorzu Gdańskim w latach 1918-1920, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 46: Historia VII, Toruń 1972, s. 5-28.
Wojciechowski M., Toruń w latach rewolucji listopadowej (1918-1919), Rocznik Toruński 1966, t.1, s. 103-129.
Wojciechowski M., Toruń w latach 1914-1920, [w:] Historia Torunia, red. M. Biskup, t. III, cz. 1: W czasach zaboru pruskiego, Toruń 2003, s. 431-481.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 686
Liczba cytowań: 0