Głos nadziei w „erze świadectwa”. Kategoria świadka w dyskusji etycznej
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/RF.2016.007
Abstrakt
Rzeczywistość świadectwa jest doniosła, dobrze znana, obecna w wielu sytuacjach i kontekstach ludzkiego życia. Kategorie świadka i świadectwa są obecnie cenione i eksponowane w społecznym dyskursie. Stanowią także przedmiot filozoficznej refleksji – we współczesnej myśli autorów należących do różnych tradycji i szkół filozoficznych warto zwrócić uwagę na koncepcje świadectwa i świadka, w których szczególnie istotny jest wymiar moralny. W takich ujęciach (np. w myśli Margalita, Blusteina, Tarnowskiego) świadek, któremu przysługuje autorytet, przekazuje odbiorcom treść swojego osobistego, często trudnego i bolesnego doświadczenia, dokonując przy tym moralnej oceny wydarzeń, kształtując odbiorców i wpływając na zbiorową pamięć. Działa z pobudek moralnych, jest krytyczny i odpowiedzialny. Jego świadectwu towarzyszy opowiedzenie się po stronie dobra. Świadek „zabiera głos” w obronie słabych i pokrzywdzonych (pisze o tym Blustein), a (jak pisze Margalit) w pewnym szczególnym sensie towarzyszy mu nadzieja. Imperatyw dawania świadectwa bywa przez filozofów (Marcela, Naberta, Levinasa, Tischnera) łączony z porządkiem religijnym. W sposób szczególny oczekuje się świadectwa o wydarzeniach najważniejszych – w tym o doświadczeniu radykalnego zła. To oczekiwanie wprowadza w rozumienie świadectwa element niespójności – w wypadku największych zbrodni trudno o bezpośrednich świadków (wątek ten wyraźny jest w myśli Derridy). Specyficzny moralny autorytet świadka wynika właśnie z bezpośredniego doświadczenia, pierwszoosobowej perspektywy, autentyczności i wiarygodności. Autorzy (Marcel, Tischner, Tarnowski, Styczeń) podkreślają związek świadectwa z prawdą – poznający prawdę świadek decyduje się ją afirmować, angażując i wiążąc swoją wolność. Interesujący z punktu widzenia etyki świadek okazuje się podmiotem silnym, sprawczym, świadomym i zaangażowanym.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Bearing witness, w: The Lyotard Dictionary, red. Sim S., Edinburgh 2011.
Blustein J., The Moral Demands of Memory, New York 2008.
Coady C. A. J., Testimony: A Philosophical Study, New York 1992.
Derrida J., Poetics and Politics of Witnessing, w: idem, Sovereignties in Question: The Poetics of Paul Celan, red. Dutoit T., Pasanen O., New York 2005.
Felman S., In an Era of Testimony: Claude Lanzmann’s Shoah, „Yale French Studies” 79 (1991).
Frish A., The Ethics of Testimony: A Geneological Perspective, „Discourse” 25.1&2 (2003) .
Gadacz T., Historia filozofii XX wieku, T. 1, Kraków 2009.
Herbert Z., Przesłanie Pana Cogito, w: idem Wiersze zebrane, Warszawa 1982.
Levinas E., Inaczej niż być lub ponad istotą, przeł. Mrówczyński P., Warszawa 2000.
Lyotard J.–F., The Differend: Phrases in Dispute, przeł. Van Den Abbeele G., Mineapolis 2002.
Majewski T., Świadectwo-pomiędzy wnętrzem i zewnętrzem języka, „Teksty drugie” nr 5 2007.
Marcel, Dziennik metafizyczny w: idem, Być i mieć, przeł. Lubicz P., Warszawa 1962.
Marcel G., Rozważania na temat wiary, w: idem, Być i mieć, przeł. Lubicz P., Warszawa 1962.
Marcel G., Zarys fenomenologii posiadania, w: idem, Być i mieć, przeł. Lubicz P., Warszawa 1962.
Margalit A., The Ethics of Memory, Cambridge 2004.
Ricoeur P., Hermeneutyka świadectwa, w: Nazwać Boga. Teksty Paula Ricoeura, red. Grzywacz R., przeł. Grzywacz R., Kraków 2011.
Tarnowski K., Podmiot jako świadek, w: idem, Wiara i myślenie, Kraków 1999.
Tarnowski K., Wiara-sens-świadectwo, w: idem, Wiara i myślenie, Kraków 1999.
Tarnowski K., W poszukiwaniu absolutnego Świadka, w: idem, Wiara i myślenie, Kraków 1999.
Tischner J., Filozofia dramatu, Paris 1990.
Tischner J., Myślenie według wartości, Kraków 1981.
Styczeń T., Być sobą to przekraczać siebie – O antropologii Karola Wojtyły, w: Wojtyła K., Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, red. Styczeń T., Chudy W., Gałkowski J., Lublin 2011.
Styczeń T., Wolność w prawdzie, Rzym 1988.
Wieviorka A., The Era of the Witness, przeł. Stark J., New York 2006.
Winter J., The „moral witness” and the two world wars, „Ethnologie française”, XXXVII, 2007.
Refbacks
- There are currently no refbacks.
ISSN 0035-9599 (print)
ISSN 2545-3173 (online)