Głos nadziei w „erze świadectwa”. Kategoria świadka w dyskusji etycznej

Abstrakt

Rzeczywistość świadectwa jest doniosła, dobrze znana, obecna w wielu sytuacjach i kontekstach ludzkiego życia. Kategorie świadka i świadectwa są obecnie cenione i eksponowane w społecznym dyskursie. Stanowią także przedmiot filozoficznej refleksji – we współczesnej myśli autorów należących do różnych tradycji i szkół filozoficznych warto zwrócić uwagę na koncepcje świadectwa i świadka, w których szczególnie istotny jest wymiar moralny. W takich ujęciach (np. w myśli Margalita, Blusteina, Tarnowskiego) świadek, któremu przysługuje autorytet, przekazuje odbiorcom treść swojego osobistego, często trudnego i bolesnego doświadczenia, dokonując przy tym moralnej oceny wydarzeń, kształtując odbiorców i wpływając na zbiorową pamięć. Działa z pobudek moralnych, jest krytyczny i odpowiedzialny. Jego świadectwu towarzyszy opowiedzenie się po stronie dobra. Świadek „zabiera głos” w obronie słabych i pokrzywdzonych (pisze o tym Blustein), a (jak pisze Margalit) w pewnym szczególnym sensie towarzyszy mu nadzieja. Imperatyw dawania świadectwa bywa przez filozofów (Marcela, Naberta, Levinasa, Tischnera) łączony z porządkiem religijnym. W sposób szczególny oczekuje się świadectwa o wydarzeniach najważniejszych – w tym o doświadczeniu radykalnego zła. To oczekiwanie wprowadza w rozumienie świadectwa element niespójności – w wypadku największych zbrodni trudno o bezpośrednich świadków (wątek ten wyraźny jest w myśli Derridy). Specyficzny moralny autorytet świadka wynika właśnie z bezpośredniego doświadczenia, pierwszoosobowej perspektywy, autentyczności i wiarygodności. Autorzy (Marcel, Tischner, Tarnowski, Styczeń) podkreślają związek świadectwa z prawdą – poznający prawdę świadek decyduje się ją afirmować, angażując i wiążąc swoją wolność. Interesujący z punktu widzenia etyki świadek okazuje się podmiotem silnym, sprawczym, świadomym i zaangażowanym.