Wdowy-dysponentki gospodarstw chłopskich w późnośredniowiecznej Polsce w świetle ksiąg sądów szlacheckich i kościelnych (na przykładzie ziemi lubelskiej)
DOI:
https://doi.org/10.12775/RDSG.2020.05Słowa kluczowe
społeczność chłopska, wdowy, rodzina chłopska, dziedziczenie, zarząd majątkiem, niedziały rodzinneAbstrakt
Celem niniejszego artykułu jest próba odpowiedzi na generalne pytanie o okoliczności, w jakich kobiety – w realiach typowo patriarchalnych społeczności chłopskich egzystujących w późnośredniowiecznej Polsce – po śmierci małżonka przejmowały zarząd nad pozostawionym przez niego gospodarstwem. Autorów interesować będzie wiele kwestii łączących się z tym zagadnieniem, a zwłaszcza: częstotliwość występowania takiej sytuacji, formy sprawowania przez wdowę władzy nad tym majątkiem, niedziały rodzinne z udziałem kobiety, czas trwania tych kobiecych rządów. Powyższe zagadnienia, wobec niezachowania się z terenów Lubelskiego wiejskich ksiąg sądowych, szczegółowych inwentarzy dóbr czy ich opisów, rozpatrzono na podstawie jedynych dostępnych źródeł – ksiąg sądów kościelnych i szlacheckich. Do tej pory w badaniach społeczności chłopskich nie były one doceniane, jednak, jak się wydaje, szczegółowa analiza zawartych w nich zapisów wskazuje na nowe możliwości badawcze społecznych aspektów funkcjonowania wspólnot chłopskich.
Bibliografia
Abraham W., Z dziejów prawa małżeńskiego w Polsce. Zezwolenie panującego lub panów na małżeństwo poddanych i świeckie opłaty małżeńskie, w: Księga pamiątkowa ku czci Bolesława Orzechowicza, t. 1, Lwów 1916, s. 1–70.
Abraham W., Zawarcie małżeństwa w pierwotnym prawie polskim, Lwów 1925.
Bardsley S., Missing Women. Sex Ratios in England, 1000–1500, „Journal of British Studies” 53, 2014, nr 2, s. 273–309.
Bardsley S., Peasant Women and Inheritance of Land in Fourteenth-Century England, „Continuity and Change” 29, 2014, nr 3, s. 297–324.
Bennett H.S., Life on the English Manor, Cambridge 1971.
Bennett J.M., Women in the Medieval English Countryside. Gender and Household in Brigstock before the Plague, Oxford 1987.
Berman C.H., Women’s Work in Family, Village, and Town after 1000 CE. Contributions to Economic Growth?, „Journal of Women’s History” 19, 2007, nr 3, s. 10–32.
Chmielewski S., Dąbrowski H., Rozwój gospodarstwa wiejskiego od XII do XV wieku, w: Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce, t. 1, red. W. Hensel, H. Łowmiański, Warszawa 1964, s. 265–385.
Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, t. 1, Lwów 1910.
Faith R.J., Peasant Families and Inheritance Customs in Medieval England, „Agricultural Historical Review” 14, 1966, nr 2, s. 77–95.
Franklin P., Peasant Widows’ “Liberation” and Remarriage before the Black Death, „Economic History Review” 39, 1986, s. 186–204.
Górny M., Zawarcie małżeństwa na wsi pałuckiej w XVIII wieku: parafia szaradowska, „Genealogia” 7, 1996, s. 69–96.
Guzowski P., Agnieszka – sołtysowa z Krościenka Wyżnego, w: Granice i pogranicza. Mikrohistorie i historie życia codziennego, P. Guzowski, M. Liedke, M. Ocytko, Kraków 2011, s. 39–54.
Guzowski P., Chłopi i pieniądze na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, Kraków 2008.
Guzowski P., Starość w życiu kmieci polskich przełomu średniowiecza i czasów nowożytnych, KHKM, t. 58, 2010, nr 1, s. 101–110.
Guzowski P., System dziedziczenia chłopów na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych w świetle sądowych ksiąg wiejskich, w: Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa 2008, s. 29–35.
Hanawalt B.A., Remarriage as an Option for Urban and Rural Widows in Late Medieval England, w: Wife and Widow in Medieval England, red. S.S. Walker, Michigan 1993, s. 141–164.
Hanawalt B.A., The Ties that Bound. Peasant Families in Medieval England, New York–Oxford 1986.
Hemperek P., Oficjalat okręgowy w Lublinie w XV–XVIII wieku. Studium z dziejów organizacji i kompetencji sądownictwa kościelnego, Lublin 1974.
Hilton R.H., The English Peasantry in the Later Middle Ages, Oxford 1975.
Hube R., Prawo polskie w wieku XIII, w: tenże, Pisma, t. 2, Warszawa 1906, s. 321–559.
Hube R., Sądy, ich praktyka i stosunki prawne społeczeństwa w Polsce ku schyłkowi XIV w., Warszawa 1886.
Hube R., Ustawodawstwo Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1881.
Jawor G., Dzieje jednej kariery chłopskiej w późnośredniowiecznej Polsce. Jakub Łowiesza z Krępca, „Res Historia” 23, 2006, s. 9–17.
Jawor G., Ludność chłopska i społeczności wiejskie w województwie lubelskim w późnym średniowieczu: schyłek XIV – początek XVI wieku, Lublin 1991.
Jawor G., Służba najemna w gospodarstwach chłopskich w Polsce w późnym średniowieczu (na przykładzie ziemi lubelskiej), „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, Folia 21, Studia Historia, 3, 2004, s. 493–500.
Koczerska M., Rodzina szlachecka w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa 1975.
Kolańczyk K., Najdawniejsze polskie prawo spadkowe, Poznań 1939.
Kolańczyk K., Studia nad reliktami wspólnej własności ziemskiej w najdawniejszej Polsce. Rozporządzenie własnością ziemską do końca XIV wieku, Poznań 1950.
Kołacz-Chmiel M., Mulier honesta et laboriosa. Kobieta w rodzinie chłopskiej późnośredniowiecznej Małopolski, Lublin 2018.
Kołacz-Chmiel M., Społeczności chłopskie ziemi chełmskiej w późnym średniowieczu, Lublin 2009.
Kopczyński M., Dwór a rodzina chłopska – przymus a koegzystencja, w: Dwór, plebania, rodzina chłopska. Szkice z dziejów wsi polskiej XVII i XVIII wieku, red. M. Ślusarska, Warszawa 1998, s. 13–26.
Kopczyński M., Ludzie starzy w chłopskich i szlacheckich gospodarstwach domowych w Koronie u schyłku XVIII wieku, KHKM, t. 58, 2010, nr 1, s. 111–119.
Kopczyński M., Starość nie radość? Ludzie starzy na wsi kujawskiej schyłku XVIII stulecia, „Zapiski Historyczne” 61, 1996, nr 4, s. 45–64.
Kopczyński M., Studia nad rodziną chłopską w Koronie w XVII–XVIII wieku, Warszawa 1998.
Kowaleski M., Domestic Lives. Gendering Demographic Change in the Middle Ages, w: The Oxford Handbook of Women and Gender in Medieval Europe, red. J.M. Bennett, R.M. Karras, Oxford 2013, s. 181–196.
Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
Kuklo C., Rodzina w osiemnastowiecznej Warszawie, Białystok 1991.
Kwaśny Z., Rodzina chłopska w parafii Dobra w latach 1727–1758, w: Wesela, chrzciny, pogrzeby w XVI–XVIII wieku. Kultura życia i śmierci, red. H. Suchojad, Warszawa 2001, s. 23–31.
Lesiński B., Stanowisko kobiety w polskim prawie ziemskim do połowy XV wieku, Wrocław 1956.
Lorcin M.-T., Veuve noble et veuve paysanne en Lyonnais d’après les testaments des XIVe et XVe siècles, „Annales de démographie historique” 1981, nr 1, s. 273–288.
Mate M.E., Daughters, Wives, and Widows After the Black Death. Women in Sussex, 1350–1535, Woodbridge 1998.
Piasecki E., Ludność parafii bejskiej (woj. kieleckie) w świetle ksiąg metrykalnych z XVIII–XX w. Studium demograficzne, Warszawa–Wrocław 1990.
Poos L.R., A Rural Society after the Black Death: Essex 1350–1525, Cambridge 1991.
Rafacz J., Dawne polskie prawo sądowe. Prawo prywatne, Warszawa 1933.
Rafacz J., Dawne prawo sądowe polskie w zarysie, Warszawa 1936.
Roman S., Stanowisko majątkowe wdowy w średniowiecznym prawie polskim, CPH, t. 5, 1953, s. 80–108.
Shahar S., The Fourth Estate. A History of Women in the Middle Ages, London–New York 1990.
Skudrzykowa A., Nazwiska żeńskie z przyrostkiem -owa we współczesnej polszczyźnie, „Język Polski” 76, 1996, nr 1, s. 17–23.
Sobociński W., Historia rządów opiekuńczych w Polsce, CPH, t. 2, 1949, s. 227–353.
Sochacka A., Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987.
Spychała J., Zgony w parafii Strzelce Opolskie w latach 1766–1870, w: Śląskie studia demograficzne, t. 3: Zgony, red. Z. Kwaśny, Wrocław 1996, s. 7–26.
Szołtysek M., Female Headship, Household Position, and Gendered Well-Being in Peasant Societies. Evidence from the Territories of the Historical Kingdom of Poland (18th Century), w: The Transmission of Well-Being. Gendered Marriage Strategies and Inheritance Systems in Europe (17th–20th Centuries), red. M. Durães, A. Fauve-Chamoux, L. Ferrer, J. Kok, Bern 2009, s. 447–486.
Szołtysek M., Mikrodemografia rodziny staropolskiej: kategorie współmieszkania a rodzinne sytuacje opiekuńcze ludzi starych, w: Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), t. 1: Metodologia, demografia, instytucje opieki, red. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2016, s. 99–131.
Szołtysek M., Rethinking East-Central Europe. Family Systems and Co-Residence in the Polish-Lithuanian Commonwealth, t. 1: Contexts and Analyses, Bern 2015.
Szymczakowa A., Pozycja kobiety w średniowiecznej Polsce, w: Kobiety o kobietach. Studia i szkice. Średniowiecze i czasy nowożytne, red. W. Zawitkowska, Rzeszów 2010, s. 11–30.
Titow J.Z., English Rural Society, 1200–1300, London 1972.
Todd B.J., The Remarrying Widow. A Stereotype Reconsidered, w: Women in English Society, 1500–1800, red. M. Prior, London 1985, s. 54–92.
Tyszkiewicz J., Dziecko w średniowiecznej Polsce: poczęcie, urodzenie, zdrowie niemowlęcia, w: Wkład starożytności, średniowiecza i renesansu w rozwój nauk medycznych. Wybór materiałów z sesji naukowej, Toruń 12–13 września 1980 r., Toruń 1983, s. 159–170.
Waldo B., Niedział rodzinny w polskim prawie ziemskim do końca XV stulecia, Wrocław 1967.
Wall R., Women Alone in English Society, „Annales de démographie historique” 1981, nr 1, s. 303–317.
Whittle J., Enterprising Widows and Active Wives. Women’s Unpaid Work in the Household Economy in Early Modern England, „The History of the Family” 19, 2014, nr 3, s. 283–300.
Whittle J., Inheritance, Marriage, Widowhood, and Remarriage. A Comparative Perspective on Women and Landholding in North-East Norfolk, 1440–1580, „Continuity and Change” 13, 1998, nr 1, s. 33–72.
Winiarz A., Polskie prawo dziedziczenia kobiet w wiekach średnich, KH, t. 10, 1896, s. 756–812.
Winiarz A., Polskie prawo majątkowe małżeńskie w wiekach średnich, Kraków 1898 (Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności w Krakowie, 37).
Wyczański A., Rolnicy Kłobucka i Zawady w latach 1465–1517, w: Społeczeństwo staropolskie. Studia i szkice, t. 3, red. A. Wyczański, Warszawa 1983, s. 29–48.
Wyżga M., Parafia Raciborowice od XVI do końca XVIII wieku. Studium o społeczności lokalnej, Kraków 2011.
Żołądź-Strzelczyk D., Dzieciobiorki, pęporzezki, baby – kto zajmował się „babieniem” w dawnej Polsce, w: Cognitioni gestorum. Studia z dziejów średniowiecza dedykowane Profesorowi Jerzemu Strzelczykowi, red. D.A. Sikorski, A.M. Wyrwa, Poznań–Warszawa 2006, s. 571–580.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 364
Liczba cytowań: 0