„Iluzoryczna” walka z analfabetyzmem dorosłych w Indiach – polityka oświatowa

Abstrakt

W myśl teorii reprodukcji społecznej P. Bourdieu system nauczania w Indiach utrwala istniejący porządek społeczny i poprzez własną reprodukcję dokonuje reprodukcji systemu kastowego. Funkcjonowanie tak pojmowanego systemu oświaty nie byłoby możliwe bez zastosowania przemocy symbolicznej ze strony władzy, która ma na celu faworyzowanie grup uprzywilejowanych przy wykorzystaniu instrumentów ukrytego programu szkolnego. System szkolny dąży do wpajania określonych wartości kultury indyjskiej, tj. kształtowania habitusu. Jak zauważa B. Śliwerski, „mechanizmy reprodukcji ubóstwa i bogactwa, m.in. intelektualnego, kulturowego i stratyfikacji społecznej są poza zasięgiem zmian każdego systemu oświatowego, nawet gdyby lokowano w nim ogromne środki finansowe na najrówniejsze programy profilaktyczne i wyrównawcze” (Śliwerski, 2012, s. 179). W ten sposób selekcja szkolna staje się mechanizmem awansu społecznego. W Indiach od 1946 do 1964 r. największą rolę odegrała koncepcja edukacji fundamentalnej, która promowana była na szeroką skalę przez UNESCO. Naukowcy skupili się na opracowaniu
metod i technik nauki czytania oraz pisania w rodzimych językach, z poszanowaniem tradycji i zwyczajów lokalnych plemion. Jednakże wkład tych programów w zwalczenie analfabetyzmu był ubogi. Nie wzięto pod uwagę wielu czynników zakłócających proces nauczania. Był to jednak wielki krok w sposobie myślenia o masowej edukacji społeczności zmarginalizowanej. Kolejną koncepcją była edukacja funkcjonalna (ang. EWLP – Experimental World Literacy Programme), którą Indie wprowadziły w latach 70. pod egidą UNESCO. Główną jej ideą było połączenie rozwoju edukacji z rozwojem ekonomicznym kraju. Nauka była zorientowana wyłącznie na rynek pracy i potrzeby przyszłego pracodawcy, edukacja sprowadzała się zatem do nauki rzemiosła, a nie do rozwoju osobowości, samoświadomości czy wyzwolenia, które pedagogia uciśnionych w tym czasie promowała w Ameryce Łacińskiej. Niestety i edukacja funkcjonalna nie odniosła sukcesu w Indiach, ukazała natomiast, że kształcenie techniczne bez rozwinięcia kompetencji społecznych, kulturowych i politycznych nie przynosi wymiernych korzyści. Alfabetyzacja musi być skoordynowanym planem połączonym z reformami społeczno-ekonomicznymi. Warto zauważyć, że odkąd edukacja w Indiach, funkcjonujących w kulturze kolektywistycznej, została umasowiona, władze zaczęły ją traktować jako jeden z elementów utrzymywania porządku kastowego. Dzięki niej mogą przygotowywać rzesze słabo wykwalifikowanych Hindusów do wykonywania mało płatnych zawodów, dokonywać precyzyjnej alokacji, nagradzać, karać i utrzymywać w przekonaniu, że to wszystko zawdzięczają systemowi edukacji.
W swojej istocie edukacja stała się elementem adaptującym do zastanych warunków społecznych, mamiącym jednak sukcesem edukacyjnym i lepszym statusem społecznym. Celem wszystkich indyjskich programów edukacyjnych nie jest zmiana społeczna, ale przystosowanie, transmisja kulturowa. Jak podkreśla P. Rudnicki, edukacja w wydaniu systemowym jest zainteresowana utrzymaniem statusu quo, a nie zmianą. Nie ma w niej miejsca na emancypowanie się z opresyjnych przestrzeni, nie dostarcza kompetencji krytycznych ani nie przygotowuje do zaangażowania w działalność edukacyjną (Rudnicki, 2012, p. 350–352).