O (tajemniczej) roli intencjonalnego działania w zdaniach z przysłówkiem "przypadkiem"
DOI:
https://doi.org/10.12775/LinCop.2012.011Słowa kluczowe
agentywność, działania, intencjonalność, modyfikator intencjonalności, przez przypadek, przypadkiem, przypadkowość, przysłówek, semantyka przysłówkówAbstrakt
W artykule omawiany jest problem relacji wyrażeń wskazujących na „przypadkowość” zdarzeń, czyli jednostek takich jak przypadkiem, to przypadek, że_, przez przypadek (ze szczególnym uwzględnieniem tej pierwszej) do pojęcia działania, agentywności. Objaśnienia przysłówka przypadkiem w dwóch pracach semantycznych, na które się powołuję – M. Grochowskiego (2009) oraz A. Bogusławskiego (2009) – wskazują na „niewytłumaczalność”, „nieprzewidywalność”, a przede wszystkim – „niezależność” zdarzeń, o których orzeka się ten predykat. Nie zaprzeczając tego rodzaju analizom, próbuję pokazać, że w opisie tego wyrażenia trudno pominąć odniesienie do agensów i ich działań: po pierwsze, w zdaniach języka polskiego najczęściej zachowuje się ono jak typowy modyfikator intencjonalności działania (podobnie jak niechcący, nieświadomie…), dalej – w pewnych kontekstach funkcjonuje na poziomie metatekstowym, wskazując na działanie mowne nadawcy, a w końcu – niebezpodstawne jest założenie, że działania są tym, co w ogóle umożliwia przypadkowość zdarzeń (tj. ich niezależność), co by oznaczało, że leżą one u podłoża każdej orzeczonej przypadkowości, nawet jeżeli o żadnych działaniach (czy ich braku) nie mówi się w zdaniu wprost.
Bibliografia
Austin J., 1977, Jestem niewinny, Znak 29, s. 667–696.
Bogusławski A., 1977, Problems of the Thematic-Rhematic Structure of Sentences, Warszawa: PWN.
Bogusławski A., 1999, Inherently thematic or rhematic units of language, Travaux du Cercle Linguistique de Prague 3, E. Hajičova et al. (red.), Amsterdam, s. 211–224.
Bogusławski A., 2009, Myśli o gwiazdce i regule, Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej UW.
Brown D. G., 1968, Action, London: George Allen & Unwin Ltd.
Duraj-Nowosielska I., 2007, ‘Robić coś’ i ‘coś powodować’ – opozycja agentywności i kauzatywności w języku polskim, Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
Duraj-Nowosielska I., 2011, Co można zrobić niechcący? (Rekonesans), Prace Filologiczne LXII, s. 105–119.
Duraj-Nowosielska I., 2012a, Nie przypadkiem o niechcący. Szkic semantyczny, Warszawa: Wydawnictwa UKSW.
Duraj-Nowosielska I., 2012b, Kilka uwag o wpływie przycisku zdaniowego na interpretację przysłówków – modyfikatorów intencjonalności (na przykładzie niechcący, przypadkiem), Linguistica Copernicana 1(7), s. 113–138.
Duraj-Nowosielska I., 2013, O tym, gdzie szukać ‘przypadku’ w zdaniach z przypadkiem i o kilku innych własnościach tego przysłówka, w: Znaczenie – tekst –kultura. Prace ofiarowane Profesor Elżbiecie Janus, A. Kozłowska i A. Świątek (red.), Warszawa: Wydawnictwa UKSW.
Fodor J., 1983, Representations. Philosophical Essays on the Foundations of Cognitive Science, Cambridge MA: MIT Press.
Grochowski M., 2009, Opozycja składniowa i semantyczna jednostek o postaci przypadkiem, w: G. Dąbkowski, D. Lewandowska-Jaros (red.), Polszczyzno moja… Księga jubileuszowa z okazji 40-lecia pracy naukowej i dydaktycznej Profesora Jerzego Bralczyka, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Aspra, s. 77–93.
Ing arden R., 1987, Książeczka o człowieku, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
O’Shaughnessy B., 1963, Observation and the Will, The Journal of Philosophy 60, s. 367–392.
Powell B., 1967, Knowledge of Actions, London: George Allen & Unwin Ltd.
Ryle G., 1970, Czym jest umysł? (Przeł. W. Marciszewski), Warszawa: PWN.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 427
Liczba cytowań: 0