Z dziejów motywów pasyjnych – „Dialogus pro Magna Feria Sexta” (1724)
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2019.034Słowa kluczowe
motywy pasyjne, dramat, dialog, barokAbstrakt
Celem artykułu jest charakterystyka, pochodzącego z roku 1724, utworu Dialogus pro Magna Feria Sexta, który ogłosił, poprzedzając go słowem wstępnym, Wiktor Gomulicki w roku 1901 na łamach Wędrowca, w numerach 13–18. Powstały najprawdopodobniej w środowisku jezuickim, w czasie, który badacze nazywają okresem późnego baroku dialog, stanowi alegoryczną, dydaktyczno – moralizatorską prezentację pasyjnych wydarzeń oraz sposobów ich oddziaływania na odbiorców. Omówienie dialogu, jego przeznaczenia oraz funkcjonowania, dokonane zostało z uwzględnieniem tradycji literackiej oraz uwypukleniem jego związku z ówczesną konwencją literacką i teatralną, ze specyfiką wyodrębnianych przez badaczy modeli religijnych widowisk tego czasu. Akt drugi sztuki, będący moralitetem, zawiera charakterystyczny dla literatury średniowiecznej, następnie podejmowany i wielorako powtarzany w wiekach XVI i XVII, motyw trzech nieprzyjaciół człowieka: szatana, świata i ciała. Akt trzeci, będący lamentem i opłakiwaniem Męki i Śmierci Chrystusa, stanowi skierowane do grzesznika wezwanie do wewnętrznego rozmyślania nad dokonanym dziełem odkupienia oraz do podjęcia pokuty za swoje grzechy. Prezentowany utwór, poddany kryteriom klasyfikacyjnym oraz zabiegom analityczno-interpretacyjnym, wpisuje się stylistycznie i ideowo w alegoryczne widowiska, jest przykładem wyraźnie wyodrębnionego przez Juliana Lewańskiego dialogu dewocyjnego, który w sposób zdecydowany ciąży ku liturgiczno-kontemplacyjnemu charakterowi.Bibliografia
Adamczyk, Maria 1972. „Rozważania nad poetyką misterium”. Pamiętnik Literacki 3. 143–162.
Buczkowski, Michał 2010. Gorzkie żale. Między rozumem a uczuciem. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Chorzępa, Michał 1960. „Gorzkie żale, ich geneza i rozwój historyczny”. Nasza Przeszłość. Studia z Dziejów Kościoła i Kultury Katolickiej w Polsce XI: 221–258.
Dąbrówka, Andrzej 2001. Teatr i sacrum w średniowieczu. Religia – cywilizacja – estetyka. Wrocław: „Funna”.
Gomulicki, Wiktor 1901. „Dialog Wielkopostny z r. 1724-g.”. Wędrowiec 13–18.
Gruchała, Janusz S. 2003. „Wprowadzenie do lektury”. W: Abraham Rożniatowski. Pamiątka krwawej ofiary Pana Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa . Warszawa: IBL. 5–24.
Grześkowiak, Radosław 2004. „Szatan, świat i ciało – trzej metafizyczni nieprzyjaciele duszy w poezji polskiej przełomu XVI i XVII wieku”. W: Irena Kadulska, Radosław Grześkowiak (red.). Od liryki do retoryki. W kręgu słowa, literatury i kultury. Prace ofiarowane profesorom Jadwidze i Edmundowi Kotarskim. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. 137–148.
Hanusiewicz-Lavallee, Mirosława 1998. Święte i zmysłowe w poezji religijnej polskiego baroku. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Hernas, Czesław 1980. Barok. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Jurkowlaniec, Grażyna 2001. Chrystus umęczony. Ikonografia w Polsce od XIII do XVI wieku. Warszawa: DiG.
Kopeć, Jerzy Józef 1975. Męka Pańska w religijnej kulturze polskiego średniowiecza. Studium nad pasyjnymi motywami i teksami liturgicznymi. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Korolko, Mirosław (wyd.) 1977. „»Pozdrawianie wszytkich członkow Pana Jezusowych«. Z dziejów późnośredniowiecznej literatury pasyjnej w Polsce”. W: Z przeszłości. Warszawa. Silva Medii et Recentioris Aevi 5. 117–150.
Korotaj, Władysław [et al.] (oprac.) 1965. Dramat staropolski od początków do powstania sceny narodowej. Bibliografia . T. 1: Teksty dramatyczne drukiem wydane do r. 1765. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kuran, Michał 2012. Marcin Paszkowski – poeta okolicznościowy i moralista z pierwszej połowy XVII wieku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Land, Eugeniusz 1925. „Z dziejów plagiatu u polskich rymotwórców duchownych XVII wieku”. Silva Rerum 6. 93–94.
Lenart, Mirosław 2002. Spór Duszy z Ciałem i inne wierszowane spory w literaturze staropolskiej na tle tradycji średniowiecznej. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Lewański, Julian 1966. Średniowieczne gatunki dramatyczno-teatralne. Z. 1: Dramat liturgiczny. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Lewański, Julian 1969. Średniowiecze gatunki dramatyczno-teatralne. Z. 3: Misterium. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Lewański, Julian 1981. Dramat i teatr średniowiecza i renesansu w Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lewański, Julian 1991. „Trzy modele religijnych widowisk w Polsce XVII w.”. W: Irena Sławińska, Wojciech Kaczmarek (red.). Dramat i teatr religijny w Polsce. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL. 33–55.
Lewański, Julian 1999. Liturgiczne łacińskie dramatyzacje Wielkiego Tygodnia XI–XVI w. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Malińska, Anna 2013. „Gorzkie żale i inne nabożeństwa pasyjne w XVIII wieku”. W: Bożena Mazurkowa, Małgorzata Marcinkowska, Szymon Piotr Dąbrowski (red.). Codzienność i niecodzienność oświeconych. 1. Przyjemności, pasje i upodobania. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. 89–98.
Michałowska, Teresa, Barbara Otwinowska, Elżbieta Sarnowska-Temeriusz (red.) 2002. Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze – Renesans – Barok. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mikołaj z Wilkowiecka 1971. Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim. Oprac. Jan Okoń. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nowak-Dłużewski, Juliusz (red.), Mirosław Korolko (zebrał i oprac.), Jadwiga Puzynina przy współudziale Teresy Dobrzyńskiej (oprac. jęz.), Henryk Kowalewicz (oprac. paleograficzne) 1977. Polskie pieśni pasyjne. Średniowiecze i wiek XVI. T. 1: Teksty i komentarze. Warszawa: Pax.
Okoń, Jan 1970. Dramat i teatr szkolny. Sceny jezuickie XVII wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Pelc, Jerzy 2004. Barok – epoka przeciwieństw. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Popiel, Jacek 1984. „Średniowieczne formy w polskim dramacie międzywojennym”. Dialog 9: 136–144.
Rzewuska, Elżbieta 1991. „Misterium i moralitet w polskim dramacie międzywojennym”. W: Irena Sławińska, Wojciech Kaczmarek (red.). Dramat i teatr religijny w Polsce. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL. 287–328.
Szyjkowski, Marian 1936. „Dramat w Polsce”. W: Dzieje literatury pięknej w Polsce cz. 2. Kraków: Polska Akademia Umiejętności. 279–496.
Teusz, Leszek 2002. „Bolesna Muza nie Parnasu Góry ale Golgoty…” Mesjady polskie XVII stulecia. Warszawa: Wydawnictwo Semper.
Urbański, Stanisław, Janusz Śmigier (red.) 2008. „Gorzkie żale przybywajcie”. Studia i szkice w 300-lecie powstania nabożeństwa „Gorzkich żalów”. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Windakiewicz, Stanisław 1922. Teatr kolegiów jezuickich w dawnej Polsce. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Wojtyska, Henryk Damian CP, Józef Jerzy Kopeć (red) 1981. Męka Chrystusa wczoraj i dziś. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Wojtyska, Henryk Damian CP (red.) 2001. Kult Męki Pańskiej: historia i teraźniejszość. Materiały z sesji naukowej w Olsztynie 3–4 marca 2001. Olsztyn: Studio Poligrafii Komputerowej SQL.
Żwirkowska, Elżbieta 1988. „Pasja w dramacie staropolskim XVI–XVII wieku”. W: Irena Sławińska [et al.] (red.). Dramat i teatr sakralny. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL. 67–106.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 541
Liczba cytowań: 0