Aktywność polityczna szlachty podlaskiej podczas pierwszego bezkrólewia
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2016.123.2.02Słowa kluczowe
życie polityczne, drobna szlachta, Podlasie, bezkrólewie, konfederacja, sądy kapturoweAbstrakt
Szlachta województwa podlaskiego w czasie pierwszego bezkrólewia (1572–1574) odbyła szereg zjazdów partykularnych. Najważniejszym z nich był zakończony zawiązaniem konfederacji sejmik wojewódzki w Drohiczynie z 12 marca 1573 r.
Jeszcze w roku 1572 szlachcice podlascy na czele z senatorami i urzędnikami zebrali się dwukrotnie – we wrześniu w Mielniku i w listopadzie lub grudniu, być może w Drohiczynie. Uchwały ostatniego ze zjazdów, z 12 marca 1573 r., były wzorowane na uniwersale z Koła, jednak w większym stopniu uwzględniały lokalne potrzeby, wprowadzały też inne korekty. Postanowiono nie tylko jechać na elekcję pospolitym ruszeniem, opierając się na „zasadzie 10 włók”, ale zwołać też pod broń szlachtę pozostałą w domach na dzień rozpoczęcia sejmu. To posunięcie wymierzone było przeciwko zagrożeniu ze strony Litwinów, dopominających się powrotu Podlasia do Wielkiego Księstwa. Szlachta podlaska na sejmie wraz z Mazowszanami odegrała pewną rolę w wyborze francuskiego kandydata na tron. Jej determinacja w obronie przynależności koronnej Podlasia wpłynęła na rozstrzygnięcie tego sporu. Konfederacja szlachty województwa podlaskiego z 1573 r., choć w porównaniu z innymi częściami państwa zawarta bardzo późno, stanowiła osiągnięcie, do którego chętnie się potem odwoływano. Była wyrazem silnych dążeń unifikacyjnych, analogicznych do tych na Mazowszu, a przeciwstawnych do separatyzmów pruskiego i litewskiego czy konfliktu na linii Małopolska–Wielkopolska.
Bibliografia
Baranowski, Ignacy Tadeusz. „Podlasie w przededniu Unii Lubelskiej. Trzy studia z dziejów społeczno-ekonomicznych”. Przegląd Historyczny 7, nr 1 (1908): 48–74.
Baranowski, Ignacy Tadeusz. „Sprawa szlachty poddańczej w starostwie Tykocińskim: z powodu artykułu ks. Zygmunta Dunin-Kozickiego”. Przegląd Historyczny 13, nr 2 (1911): 248–254.
Budka, Włodzimierz. „Kto podpisał konfederację warszawską 1573 r.?”. Reformacja w Polsce 1, nr 4 (1921): 314–319.
Chmaj, Ludwik. Bracia polscy. Ludzie, idee, wpływy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
Choińska-Mika, Jolanta. Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1998.
Dubas-Urwanowicz, Ewa. „Bezkrólewie – czas integracji czy podziałów?”. Przegląd Historyczny 85, nr 1/2 (1994): 35–43.
Dubas-Urwanowicz, Ewa. Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 1998.
Dubas-Urwanowicz, Ewa. „Stosunek Korony do unii z Litwą w latach 1562–1574”. Studia Podlaskie 5 (1995): 5–41.
Dunin-Kozicki, Zygmunt. „Nieznane pismo Łukasza Górnickiego o szlachcie wolnej i niewolnej”. Miesięcznik Heraldyczny 4, nr 1/2 (1911): 4–6; nr 3/4 (1911): 40–43. Dzieduszycki, Maurycy. Piotr Skarga i jego wiek. T. 2. Kraków: Wydawnictwo Dzieł Katolickich, 1869.
Dzięgielewski, Jan. Sejmy elekcyjne, elektorzy, elekcje 1573–1674. Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, 2003.
Gierowski, Józef Andrzej. Sejmik Generalny Księstwa Mazowieckiego na tle ustroju sejmikowego Mazowsza. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 1948.
Gruszecki, Stefan. „Podlaski fragment walki o władzę po śmierci Zygmunta Augusta”. Rocznik Białostocki 10 (1971): 35–52.
Gruszecki, Stefan. Walka o władzę w Rzeczypospolitej Polskiej po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów (1572–1573). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969.
Jabłonowski, Aleksander. Podlasie. Cz. 2. Warszawa: skład główny u Gebethnera i Wolffa, 1909.
Kalinowski, Emil. Kalinowscy herbu Ślepowron w XVII wieku. Warszawa: Neriton, 2013. Kalinowski, Emil. „Podlasianin Wielkopolaninem? Z nieznanych dziejów przynależności terytorialnej Podlasia po 1569 r.”. Przegląd Historyczny 106, nr 3 (2015): 421–440.
Kalinowski, Emil. „Strachy na Lachy – na Podlasiu: szlachta ziemi bielskiej w walce z powstaniem Chmielnickiego (1648–1649)”. Przegląd Historyczny 105, nr 1 (2014): 21–58.
Kopczyński, Michał, Jakub Brodacki. „Obywatele czy tłum? Elektorzy władców Rzeczypospolitej z województwa mazowieckiego w latach 1632–1764”. Przegląd Historyczny 106, nr 1 (2015): 119–139.
Korolko, Mirosław. „Spory i polemiki wokół konfederacji warszawskiej w latach 1573–1576”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 17 (1972): 65–94.
Lasocki, Zygmunt. „Szkice z życia szlachty zawkrzeńskiej w XV i XVI wieku”. Miesięcznik Heraldyczny 11, nr 3 (1932): 50–57.
Lulewicz, Henryk. Gniewów o unię ciąg dalszy. Stosunki polsko-litewskie w latach 1569– 1588. Warszawa: Neriton, 2002.
Łopatecki, Karol. Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku). Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 2013.
Łoziński, Władysław. Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, oprac. Janusz Tazbir. Warszawa: Iskry, 2005.
Maroszek, Józef. Dzieje województwa podlaskiego do 1795 roku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013.
Maroszek, Józef. Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2000.
Naworski, Zbigniew. Sejmik generalny Prus Królewskich 1569–1772. Organizacja i funkcjonowanie na tle systemu zgromadzeń stanowych. Toruń: Wydawnictwo UMK, 1992.
Opaliński, Edward. „Szlachta małopolska a bezkrólewia”. Kwartalnik Historyczny 105, 3 (1998): 97–104.
Płaza, Stanisław. Próby reform ustrojowych w czasie pierwszego bezkrólewia, 1572–1574. Kraków: Uniwersytet Jagielloński; Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969.
Płaza, Stanisław. Wielkie bezkrólewia. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. Podhorodecki, Leszek. Chocim 1621. Warszawa: Bellona, 2008.
Rachuba, Andrzej. „Diety poselskie w Wielkim Księstwie Litewskim XVI–XVII w. na przykładzie sejmiku żmudzkiego”. W Z dziejów kultury prawnej: studia ofiarowane Profesorowi Juliuszowi Bardachowi w dziewięćdziesięciolecie urodzin, 599–606, Warszawa: Liber, 2004.
Radaman, Andrej. „Uchwała sejmikowa powiatu nowogródzkiego z 1568 r. a system finansowania posłów sejmowych Wielkiego Księstwa Litewskiego”. W Litwa w epoce Wazów, red. Wojciech Kriegseisen, Andrzej Rachuba, 157–174. Warszawa: Neriton; Instytut Historii PAN, 2006.
Rusiniak, Łukasz. „Podlascy elektorowie królów”. Praca magisterska, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.
Siedlecki, Jan. „Kancelaria ziemi bielskiej w Brańsku w XVI–XVIII wieku”. Zeszyty Naukowe Filii UW w Białymstoku. Prace Historyczne 12 (1988): 29–54.
Smoleński, Władysław. „Udział szlachty mazowieckiej w elekcjach królów”. Przegląd Historyczny 1, nr 1 (1905): 52–66.
Starczenko, Natalia. „Zapowiedź zemsty na Wołyniu w 2. połowie XVI – na początku XVII wieku”. Barok. Historia, literatura, sztuka 18, nr 1 (2011): 283–312.
Zakrzewski, Andrzej. Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego XVI–XVIII w. Ustrój i funkcjonowanie: sejmik trocki. Warszawa: Liber, 2000.
Zieliński, Ryszard. „Województwo płockie w czasie bezkrólewi i na elekcjach”. Notatki Płockie 3, nr 9 (1958): 3–11.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 283
Liczba cytowań: 0