Kobiety w listach Grzegorza z Nazjanzu
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPTh.2017.020Słowa kluczowe
Grzegorz z Nazjanzu, listy, kobietyAbstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie tego wycinka epistolarnej twórczości Grzegorza z Nazjanzu, który adresowany jest do kobiet lub ich dotyczy. Kobiety należące do kierowanej przez biskupa wspólnoty wiernych miały różne pochodzenie społeczne i status cywilny. W analizowanych listach najliczniej reprezentowaną grupę stanowią wdowy. Grzegorz często wysyłał pisma w ich imieniu, prosząc wpływowych członków społeczeństwa – innych biskupów lub wysokich rangą urzędników cywilnych – o ulżenie im w ich troskach. Niektóre z tych kobiet borykały się z problemami natury finansowej i prawnej. Niestety, w większości przypadków nie znamy szczegółów dotyczących powodów ich zmartwień. Warto zaznaczyć, że wśród wdów, które pojawiają się w listach Grzegorza, znajdujemy również kobiety niezależne i zamożne, które pomagały duchownemu lub całemu lokalnemu Kościołowi. W listach biskupa występuje także kilka ascetek. Jedną z nich, Teklę, możemy uznać za najbliższą przyjaciółkę Teologa. Zachował się tylko jeden list naszego autora, za pośrednictwem którego stara się on przyjść z pomocą młodej kobiecie niezamężnej, swojej siostrzenicy Eugenii, krzywdzonej przez współspadkobierców. Biskup listownie pomagał również dwóm mężatkom w rozwiązaniu ich problemów małżeńskich.
Bibliografia
Saint Basil, The Letters, vol. I–IV, with an English Translation by R.J. Deferrari, Cambridge–London 1950–1961.
Gregorius Nazianzenus, Epistulae, [in:] Patrologiae cursus completus. Series graeca, acc. J.-P. Migne, vol. 37, 21–388 (polskie tłumaczenie tego tekstu: Św. Grzegorz z Nazjanzu, Listy, tłum., wstęp J. Stahr, Poznań 1933).
Allen P., Mayer W., Through a Bishop’s Eyes. Towards a Definition of Pastoral Care in Late Antiquity, „Augustinianum” 40, 2 (2000), s. 345–397.
Altaner B., Stuiber A., Patrologia. Życie, pisma i nauka Ojców Kościoła, przeł. P. Pachciarek, Warszawa 1990..
Ancient Letters. Classical and Late Antique Epistolography, ed. R. Morello, A.D. Morrison, Oxford 2007.
Beagon Ph.M., The Cappadocian Fathers, Women and Ecclesiastical Politics, „Vigiliae Christianae” 49, 2 (1995), s. 165–179.
Blumell L.H., Lettered Christians. Christians, Letters, and Late Antique Oxyrhynchus, Leiden–Boston 2012.
Bralewski S., Uwagi na temat antyheretyckiego ustawodawstwa cesarza Konstantyna Wielkiego, „Przegląd Nauk Historycznych” 1, 1 (2002), s. 7–20.
Brown P., Poverty and Leadership in the Later Roman Empire, Hanover–London 2002.
Burrus V., Life after Death. The Martyrdom of Gorgonia and the Birth of Female Hagiography, [in:] Gregory of Nazianzus. Images and Reflections, ed. J. Bortnes, T. Hägg, Copenhagen 2006, s. 153–170.
von Campenhausen H., Ojcowie Kościoła, tłum. K. Wierszyłowski, Warszawa 1998.
Cardman F., Whose Life Is It? The Vita Macrinae of Gregory of Nyssa, [in:] Studia Patristica, vol. XXXVII, ed. M.F. Wiles, E.J. Yarnold, P.M. Parvis, Leuven 2001, s. 33–50.
Cichocka H., Libaniusz, [in:] Encyklopedia kultury bizantyńskiej, red. O. Jurewicz, Warszawa 2002, s. 311.
Clark E.A., Ascetic Renunciation and Feminine Advancement. A Paradox of Late Ancient Christianity, „Anglican Theological Review” 63, 3 (1981), s. 251–254.
Clark E.A., Reading Renunciation. Asceticism and Scripture in Early Christianity, Princeton 1999.
Clark E.A., The Celibate Bridegroom and His Virginal Brides: Metaphor and the Marriage of Jesus in Early Christian Ascetic Exegesis, „Church History” 77, 1 (2008), s. 1–25.
Clark G., Women and Asceticism in Late Antiquity, [in:] Asceticism, ed. V.L. Wimbush, R. Valantasis, G.L. Byron, W.S. Love, New York–Oxford 1995, s. 33–48.
Cloke G., This Female Man of God. Women and Spiritual Power in the Patristic Age, AD 350–450, London–New York 1995.
Collecting Early Christian Letters. From the Apostle Paul to Late Antiquity, ed. B. Neil, P. Allen, Cambridge 2015.
Cooper K., Band of Angels. The Forgotten World of Early Christian Women, London 2014.
Cribiore R., The School of Libanius in Late Antique Antioch, Princeton–Oxford 2007.
Daley B.E., Gregory of Nazianzus, London 2006.
Daniélou J., Le mariage de Grégoire de Nysse et la chronologie de sa vie, „Revue des etudes augustiniennes” 2, 1–2 (1956), s. 71–78.
Degórski B., Wdowy w starożytności chrześcijańskiej i ich posługa w Kościele, „Vox Patrum” 22, t. 42–43 (2002), s. 303–318.
Dennis G.T., Gregory of Nazianzus and the Byzantine Letter, [in:] Diakonia. Studies in Honor of Robert T. Meyer, ed. Th.P. Halton, J.P. Williman, Washington 1986, s. 3–14.
Doty W.G., Letters in Primitive Christianity, Philadelphia 1973.
Drury J.L., Gregory of Nyssa’s Dialogue with Macrina. The Compatibility of Resurrection of the Body and Immortality of the Soul, „Theology Today” 62, 2 (2005), s. 210–222.
Dybała J., Ideał kobiety w pismach kapadockich Ojców Kościoła i Jana Chryzostoma, Łódź 2012.
Dybała J., Listy Ojców Kapadockich do kobiet, „Vox Patrum” 33, t. 60 (2013), s. 123–146.
Dybała J., Makryna Młodsza, czyli kto? Postać świętej w pismach Grzegorza z Nyssy, „Przegląd Nauk Historycznych” 10, 2 (2011), s. 27–51.
Dybała J., Płeć a zobowiązania. Ideał relacji małżeńskich w nauczaniu kapadockich Ojców Kościoła, „Przegląd Nauk Historycznych” 9, 1 (2010) s. 5–24.
Dybała J., Rozwód w opinii wybranych wschodnich pisarzy wczesnochrześcijańskich i w przepisach prawnych (do połowy V wieku), [in:] Cesarstwo bizantyńskie. Dzieje, religia, kultura. Studia ofiarowane profesorowi Waldemarowi Ceranowi przez uczniów na 70-lecie jego urodzin, red. P. Krupczyński, M. J. Leszka, Łask–Łódź 2006, s. 37–52.
Ebbeler J., Tradition, Innovation, and Epistolary Mores, [in:] A Companion to Late Antiquity, ed. Ph. Rousseau, J. Raithel, Chichester–Malden 2009, s. 270–284.
Eidinow E., Taylor C., Lead-Letter Days. Writing, Communication and Crisis in the Ancient Greek World, „The Classical Quarterly” 60, 1 (2010), s. 30–62.
Eisen U.E., Women Officeholders in Early Christianity. Epigraphical and Literary Studies, introd. G. Macy, transl. L.M. Maloney, Collegeville 2000.
Elm S., Gregory’s Women. Creating a Philosopher’s Family, [in:] Gregory of Nazianzus. Images and Reflections, ed. J. Bortnes, T. Hägg, Copenhagen 2006, s. 171–191.
Elm S., Virgins of God. The Making of Asceticism in Late Antiquity, Oxford–New York 1994.
Gibson R., On the Nature of Ancient Letter Collections, „Journal of Roman Studies” 102 (2012), s. 56–78.
Gruszka P., Grzegorz z Nazjanzos wobec palących problemów swojej epoki, [in:] 1500-lecie upadku cesarstwa zachodniorzymskiego. Materiały Ogólnopolskiego Sympozjum Naukowego w Karpaczu, 8–9 grudnia 1976 r., red. E. Konik, Wrocław 1979, s. 275–297.
Hägg T., Playing with Expectations. Gregory’s Funeral Orations on His Brother, Sister and Father, [in:] Gregory of Nazianzus. Images and Reflections, ed. J. Bortnes, T. Hägg, Copenhagen 2006, s. 133–151.
Harries J., Law and Empire in Late Antiquity, Cambridge 2004.
Heaney-Hunter J., Gregory the Theologian. An Enlightened View of Marriage, „The Greek Orthodox Theological Review” 39, 3–4 (1994), s. 227–241.
Helleman W.E., Cappadocian Macrina as Lady Wisdom, [in:] Studia Patristica, vol. XXXVII, ed. M.F. Wiles, E.J. Yarnold, P.M. Parvis, Leuven 2001, s. 86–102.
Hooper F., Schwartz M., Roman Letters. History from a Personal Point of View, Detroit 1991.
Hopkins M.K., The Age of Roman Girls at Marriage, „Population Studies” 18, 3 (1965), s. 309–327.
Howard N.D., Gifts Bearing Greekness. Epistles as Cultural Capital in Fourth-Century Cappadocia, „Journal of Late Antiquity” 6, 1 (2013), s. 37–59.
Janiszewski P., Grzegorz [1] z Nazjanzu, [in:] P. Janiszewski, K. Stebnicka, E. Szabat, Sofiści i retorzy greccy w Cesarstwie Rzymskim (I–VII w.). Słownik biograficzny, Warszawa 2011, s. 213–214.
Janiszewski P., Libanios I, [in:] P. Janiszewski, K. Stebnicka, E. Szabat, Sofiści i retorzy greccy w Cesarstwie Rzymskim (I–VII w.). Słownik biograficzny, Warszawa 2011, s. 290–294.
Jones A.H.M., Martindale J.R., Morris J., The Prosopography of the Later Roman Empire, vol. I., A.D. 260–395, Cambridge 1971.
Kaatz K.W., Early Controversies and the Growth of Christianity, Santa Barbara–Denver–Oxford 2012.
Karfíková L., Gregory of Nyssa, Witness of Macrina’s Life and Death, „Theologica Olomucensia” 14 (2013), s. 15–26.
Kopecek Th.A., The Social Class of the Cappadocian Fathers, „Church History” 42, 4 (1973), s. 453–466.
Kramer R.S., The Conversion of Women to Ascetic Forms of Christianity, „Signs” 6, 2 (1980), s. 298–307.
Kupiszewski H., Powtórne małżeństwo w konstytucjach cesarzy w IV i V wieku, „Analecta Cracoviensia” 7 (1975), s. 349–366.
Leszka M.B., Kościół i jego wpływ na życie mieszkańców Konstantynopola, [in:] Konstantynopol – Nowy Rzym. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyńskim, red. M.J. Leszka, T. Wolińska, Warszawa 2011, s. 350–400.
Limberis V.M., Architects of Piety. The Cappadocian Fathers and the Cult of the Martyrs, Oxford 2011.
Malingrey A.M., „Philosophia”. Étude d’un groupe de mots dans la littérature grecque, des Présocratiques au IVe siècle après J.-C., Paris 1961.
Małunowiczówna L., Co to jest konsolacja?, „Eos” 57, 1 (1967/1968), s. 69–78.
Małunowiczówna L., Grecka konsolacja chrześcijańska do VI w., „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego KUL” 16 (1966–1967), s. 50–53.
Małunowiczówna L., Konsolacyjny list grecki, „Eos” 54, 2 (1964), s. 245–264.
Małunowiczówna L., Les elements stoiciennes dans la consolation greque chretienne, [in:] Studia Patristica, vol. XIII, 2, ed. E.A. Livingstone, Berlin 1975, s. 35–45.
Małunowiczówna L., Listy konsolacyjne i mowy żałobne Grzegorza z Nazjanzu, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 25, 4 (1978), s. 173–202.
Małunowiczówna L., Literatura konsolacyjna w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego KUL” 16 (1966–1967), s. 69–72.
Małunowiczówna L., Stare i nowe w greckiej konsolacji chrześcijańskiej, „Roczniki Humanistyczne” 19, 3 (1971), s. 73–84.
Małunowiczówna L., Strojenie się kobiet w ocenie starożytnych pisarzy chrześcijańskich, „Roczniki Humanistyczne” 17, 3 (1969), s. 95–114.
Małunowiczówna L., Wstęp ogólny, [in:] Antologia listu starochrześcijańskiego, t. I, Listy z dziedziny kierownictwa duchowego, wstęp i oprac. L. Małunowiczówna, Lublin 1978, s. 7–63.
Małunowiczówna L., Z zagadnień epistolografii starochrześcijańskiej, „Roczniki Humanistyczne” 25, 3 (1977), s. 65–71.
Mayer W., Patronage, Pastoral Care and the Role of the Bishop at Antioch, „Vigiliae Christianae” 55, 1 (2001), s. 58–70.
McGuckin J.A., St. Gregory of Nazianzus. An Intellectual Biography, Crestwood 2001.
McGuire M.R.P., Letters and Letter Carriers in Christian Antiquity, „The Classical World” 53 (1960), s. 148–153, 184–185, 199–200.
McLynn N., A Self-Made Holy Man: The Case of Gregory Nazianzen, „Journal of Early Christian Studies” 6, 3 (1998), s. 463–483.
McNamara J.A., Wives and Widows in Early Christian Theology, „International Journal of Women’s Studies” 2 (1979), s. 575–592.
Meredith A., Gregory of Nyssa, London 1999.
Methuen Ch., The Virgin Widow. A Problematic Social Role for the Early Church, „Harvard Theological Review” 90, 3 (1997), s. 285–298.
Methuen Ch., Vidua – Presbytera – Episcopa. Women with Oversight in the Early Church, „Theology” 108 (2005), s. 163–177.
Mitchell J.F., Consolatory Letters in Basil and Gregory of Nazianzen, „Hermes” 96 (1968), s. 299–318.
Muir J., Life and Letters in the Ancient Greek World, London–New York 2009.
Myszor W., Rola kobiet w chrześcijaństwie II i III wieku: wdowy, dziewice i diakonisy, [in:] Kobieta w starożytności chrześcijańskiej. Materiały Sympozjum Patrystycznego 22.10.1998 ATK, Warszawa 1999, s. 12–19.
Natali M.L., Przyjaźnie w antyku chrześcijańskim: Hieronim i Paula, Jan Chryzostom i Olimpia, [in:] Historie wielkich duchowych przyjaźni, ed. M. Chiaia, F. Incampo, tłum. A. Paleta, Kraków 2008, s. 23–51.
Nathan G.S., The Family in Late Antiquity. The Rise of Christianity and the Endurance of Tradition, London–New York 2000.
Neil B., Continuities and Changes in the Practice of Letter-Collecting from Cicero to Late Antiquity, [in:] Collecting Early Christian Letters. From the Apostle Paul to Late Antiquity, ed. B. Neil, P. Allen, Cambridge 2015, s. 3–17.
Odahl Ch.M., Konstantyn i chrześcijańskie cesarstwo, Oświęcim 2015.
Otis B., The Throne and the Mountain. An Essay on St. Gregory Nazianzus, „The Classical Journal” 56, 4 (1961), s. 146–165.
Pałubicki W., Małżeństwo i rodzina w dawnym judaizmie, [in:] W. Pałubicki, J. Iluk, Małżeństwo i rodzina w dawnym judaizmie i starożytnym chrześcijaństwie, Gdańsk 1995.
Panczová H., St. Gregory of Nyssa. The Life of St. Macrina, „Архив за средновековна философия и култура” 16 (2010), s. 19–32.
Patterson R.D., The Widow, Orphan, and the Poor in the Old Testament and the Extra-Biblical Literature, „Bibliotheca Sacra” 130 (1973), s. 223–234.
Podeszwa P., Obroń mnie przed moim przeciwnikiem (Łk 18,3). Status wdowy w Opus Lucanum, „Biblica et Patristica Thoruniensia” 8, 2 (20015), s. 81–100.
Przychocki G., Historia listów św. Grzegorza z Nazjanzu, Kraków 1946.
Przychocki G., Studium epistolografii grecko-rzymskiej. Zasady i cele, „Eos” 39 (1938), s. 41–60.
Rapp C., Holy Bishops in Late Antiquity. The Nature of Christian Leadership in an Age of Transition, Berkeley–London 2005.
Rapp C., The Elite Status of Bishops in Late Antiquity in Ecclesiastical, Spiritual, and Social Contexts, „Arethusa” 33, 3 (2000), s. 379–399.
Reinhard J., The Literary Significance of the Greek Fathers, „The Sewanee Review” 6, 1 (1898), s. 29–38.
Rousseau Ph., Basil of Caesarea, Berkeley–Oxford 1994.
Rousseau Ph., The Pious Household and the Virgin Chorus. Reflections on Gregory of Nyssa’s Life of Macrina, „Journal of Early Christian Studies” 13, 2 (2005), s. 165–186.
Ruether R.R., Gregory of Nazianzus. Rhetor and Philosopher, repr., Lima 2003.
Saller R.P., Men’s Age at Marriage and Its Consequences in the Roman Family, „Classical Philology” 82, 1 (1987), s. 21–34.
Schnayder J., Wstęp, [in:] Antologia listu antycznego, oprac. J. Schnayder, tłum. J. Czubek i in., Wrocław–Kraków 1959, s. III–CVII.
Shaw B.D., The Age of Roman Girls at Marriage. Some Reconsiderations, „Journal of Roman Studies” 77 (1987), s. 30–46.
Simkins R.A., The Widow and Orphan in the Political Economy of Ancient Israel, „Supplement Series for the Journal of Religion and Society” 10 (2014), s. 20–33.
Simpson J., Women and Asceticism in the Fourth Century. A Question of Interpretation, „Journal of Religious History” 15, 1 (1988), s. 38–60.
Smith J.W., A Just and Reasonable Grief. The Death and Function of a Holy Woman in Gregory of Nyssa’s Life of Macrina, „Journal of Early Christian Stusies” 12, 1 (2004), s. 57–84.
Stahr J., Wstęp. Grzegorz z Nazjanzu jako pisarz listów, [in:] Św. Grzegorz z Nazjanzu, Listy, tłum., wstęp J. Stahr, Poznań 1933, s. IX–LII.
Sterk A., Renouncing the World Yet Leading the Church. The Monk-Bishop in Late Antiquity, Cambridge–London 2004.
Stępniewska A., Św. Nonna – matka Grzegorza z Nazjanzu w jego twórczości poetyckiej, „Vox Patrum” 28, t. 52, cz. 2 (2008), s. 1039–1047.
Storin B.K., In a Silent Way: Asceticism and Literature in the Rehabilitation of Gregory of Nazianzus, „Journal of Early Christian Studies” 19, 2 (2011), s. 225–257.
Stowers S.K., Letter Writing in Greco-Roman Antiquity, Philadelphia 1986.
Stramara D.F., Double Monasticism in the Greek East Fourth through Eighth Century, „Journal of Early Christian Studies” 6, 2 (1998), s. 269–312.
Streza C., Church and Politics – the Christian Leadership in the 4th Century Cappadocia, „Altarul Reîntregirii” 2 (2013), s. 213–230.
Strękowski S., Troska o czystość wiary w rodzinie i wspólnotach eklezjalnych na podstawie pism św. Grzegorza z Nazjanzu, „Studia Ełckie” 17, 2 (2015), s. 173–190.
Sykes D.A., Gregory Nazianzen as Didactic Poet, [in:] Studia Patristica, vol. XVI, 2, ed. E.A. Livingstone, Berlin 1985, s. 433–437.
Sykes D.A., Gregory Nazianzen: Poet of the Moral Life, [in:] Studia Patristica, vol. XXII, ed. E.A. Livingstone, Leuven 1989, s. 69–73.
Szablewska E., Koncepcje pedagogiczne Grzegorza z Nazjanzu, „Pieniądze i Więź” 12, 4 (2009), s. 7–16.
Szymusiak J.M., Eremityzm serca: dążenie do doskonałości w świecie według Grzegorza z Nazjanzu, „Collectanea Theologica” 37, 3 (1967), s. 55–72.
Szymusiak J.M., Grzegorz Teolog. U źródeł chrześcijańskiej myśli IV wieku, przedm. H. de Lubac, Poznań 1965.
Van Dam R., Bishops and Society, [in:] The Cambridge History of Christianity, vol. II, Constantine to c. 600, ed. A. Casiday, F.W. Norris, Cambridge 2007, s. 343–366.
Van Dam R., Families and Friends in Late Roman Cappadocia, Philadelphia 2003.
Walsh E.M., Saint Gregory the Theologian’s Use of the Abraham and Sarah Tradition in Relation to Marriage, „The Greek Orthodox Theological Review” 39, 3–4 (1994), s. 211–226.
Wenzel A., Libanius, Gregory of Nazianzus, and the Ideal of Athens in Late Antiquity, „Journal of Late Antiquity” 3, 2 (2010), s. 264–285.
Widok N., Grzegorz z Nazjanzu, Kraków 2006.
Widok N., Postawa Grzegorza z Nazjanzu wobec świeckich w świetle jego listów protekcyjnych, „Vox Patrum” 22, t. 42–43 (2002), s. 187–207.
Widok N., Refleksje o sobie samym w korespondencji Starego Grzegorza z Nazjanzu, „Vox Patrum” 31, t. 56 (2011), s. 349–370.
Williams J., Letter Writing, Materiality, and Gifts in Late Antiquity. Some Perspectives on Material Culture, „Journal of Late Antiquity” 7, 2 (2014), s. 351–359.
Winter B.W., Letter Writing, Materiality, and Gifts in Late Antiquity. Some Perspectives on Material Culture Roman Wives, Roman Widows. The Appearance of New Women and the Pauline Communities, Grand Rapids 2003.
Wipszycka E., Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2006.
Wiśniewski R., Makryna albo o poszukiwaniu modelu taumaturgii kobiecej, „U Schyłku Starożytności. Studia Źródłoznawcze” 3 (2000), s. 293–320.
Zagórski D., Czy smutny i ckliwy potrafi się cieszyć? Rzecz o Grzegorzu z Nazjanzu, „Vox Patrum” 32, t. 58 (2012), s. 279–287.
Zagórski D., Pasterska troska o małżonków w pismach Grzegorza z Nazjanzu, „Vox Patrum” 28, t. 52, cz. 2 (2008), s. 1281–1290.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 505
Liczba cytowań: 0