Cechy obce i lokalne w średniowiecznej i nowożytnej ceramice elbląskiej. Zarys problematyki na podstawie wybranych przykładów
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2013.011Abstrakt
W artykule poruszono problem identyfikacji cech obcych i lokalnych wyróżnianych w wyrobach elbląskiego rzemiosła garncarskiego. W przypadku naczyń średniowiecznych trudno jednoznacznie stwierdzić, które cechu należy uznać za obce, a które za lokalne, co jest związane z różnym etnicznym i geograficznym pochodzeniem mieszkańców miasta.
Wśród najstarszych naczyń pod względem technologicznym i stylistycznym wyróżniają się egzemplarze określane jako tzw. tradycyjne. Różnią się one wyraźnie od dominujących wyrobów siwych, charakterystycznych dla osadników przybyłych z terenów niemieckich.
Cechy charakterystyczne dla wytwórczości warsztatów północnoniemieckich i środkowoniemieckich czytelne są w naczyniach pochodzących z jednego zespołu – pieca garncarskiego datowanego na lata 70.–80. XIII wieku. W większości przypadków pozwalają one na utożsamianie wykonanych tam naczyń z terenami Górnej Saksonii i Turyngii, w mniejszym stopniu z terenami północnych Niemiec.
W 1. połowie XIV wieku w asortymencie naczyń elbląskich pojawiły się egzemplarze na trzech nóżkach, wcześniej nie wytwarzane przez miejscowych garncarzy. Na przełomie XV i XVI wieku elbląscy wytwórcy zaczęli wypalać swoje wyroby w atmosferze utleniającej i pokrywać (z początku jedynie wewnętrzne powierzchnie) szkliwem. Obecnie trudno stwierdzić, czy te dwie nowości zostały przejęte z pomocą obcych wpływów, czy też były wynikiem lokalnych czynników.
W elbląskim garncarstwie nowożytnym również widoczne są obce wpływy – w technologii oraz w sposobie zdobienia. Najbardziej czytelne jest to w przypadku naczyń określanych jako fajans pomorski. Garncarze elbląscy oraz w ogóle z terenu Prus chcąc sprostać konkurencji „delftów” przyswoili sobie sposób wytwarzania naczyń fajansowych oraz przejęli sposób zdobienia. W początkowych okresie, czyli w 1. połowie XVIII wieku, były to prawie wyłącznie motywy „chińskie” kopiowane z porcelany dalekowschodniej, najpierw przez malarzy niderlandzkich, a następnie także z Prus. W 2. połowie tego stulecia motywy dalekowschodnie są rzadziej spotykane, ale nadal widoczne są naśladownictwa z ceramiki niderlandzkiej.
Tych kilka przykładów jednoznacznie wskazuje, że cechy lokalne i obce są czytelne doskonale nie tylko na przykładzie importów, ale również w wyrobach lokalnego rzemiosła. Natomiast często trudno jest jednoznacznie określić, które z nich i dla jakiej grupy społeczeństwa były obce, a które miejscowe.
Bibliografia
Dąbrowska M., Gajewska M., Kruppé J. 1993 Późnośredniowieczne i nowożytne naczynia gliniane oraz kafle. Komentarz do analizy, [w:] Sandomierz. Badania 1969–1973, t. 1, red. S. Tabaczyński, Warszawa, s. 240–261.
Czaja R., Nawrolski T. 1993 Pierwotny Elbląg, [w:] Historia Elbląga, t. 1: Do 1466 r., red. S. Gierszewski, A. Groth, Gdańsk, s. 60–130.
Hadamik C. 2005 Wstęp, [w:] Naczynia białe w Polsce południowej i środkowej. Wstęp do problematyki badawczej, red. A. Buko, L. Kajzer, Kielce–Łagów, s. 5–7.
Herbert Z. 2003 Martwa natura z wędzidłem, Warszawa.
Hübner W. 1959 Die Keramik von Haithabu. Die Ausgrabungen in Haithabu 2, Neumünster.
Janssen W. 1966 Zur Typologie und Chronologie mittelalterlich Keramik aus Südniedersachsen, Neumünster.
Kilarska E. 2003 Fajanse z Delft w dawnym Gdańsku, Gdańsk.
Krajewska J. 1958 Ceramika kaszubska z końca XIX i początku XX wieku (Zakończenie), Polska Sztuka Ludowa, R. 12, nr 4, s. 215–238.
Kropidłowski Z. 1977 Samopomoc w korporacjach rzemieślniczych Gdańska, Torunia i Elbląga (XIV–XVIII w.), Gdańsk.
Lüdtke H. 1985 Die mittelalterliche Keramik von Schleswig. Ausgrabung Schild 1971–1975, Ausgrabungen in Schleswig, Berichte und Studien, t. 4, Neumünster.
Madsen H. J. 1971 Keramik, [w:] Århus Søndervold, København, s. 64–105.
Maik J. 2005 Tekstylia z tzw. domu rybaka w Elblągu, maszynopis w Muzem Archeologiczno-Historycznym w Elblągu, Łodź.
Marcinkowski M. 2003 Średniowieczny warsztat garncarski ze Starego Miasta w Elblągu, Pomorania Antiqua, t. 19, s. 193–250.
Marcinkowski M. 2006a Wytwórczość garncarska w Elblągu (na podstawie wybranego zbioru). Część 1 – średniowiecze (1237–przełom XV i XVI wieku), Pomorania Antiqua, t. 21, s. 271–342.
Marcinkowski M. 2006b Dom poławiacza jesiotrów z połowy XIII wieku na Starym Mieście w Elblągu, [w:] Nie tylko archeologia. Księga poświęcona pamięci Eugeniusza „Gwidona” Wilgockiego, red. E. Cnotliwy i in., Szczecin, s. 235–249.
Marcinkowski M. 2009 Lokalna wytwórczość garncarska w Elblągu (na podstawie wybranego zbioru). Część 2 – okres nowożytny (XVI–XIX wiek), Pomorania Antiqua, t. 22, s. 147–214.
Marcinkowski M. 2011 Fajans pomorski ze Starego Miasta w Elblągu, Elbląg.
Mechelk H. W. 1981 Zur Frühgeschichte der Stadt Dresden und zur Herausbildung einer spätmittelalterlichen Keramikprodukten im sächsischen Elbegebiet aufgrund archäogischer Befunde, Berlin.
Niegoda J. 1999 Naczynia ceramiczne, [w:] Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Parcele przy ulicy Więziennej 10-11 we Wrocławiu, Wratislavia Antiqua 1, red. C. Buśko, J. Piekalski, Wrocław, s. 157–182.
Piątkiewicz-Dereniowa M. 1996 Fajanse z Delft w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu, Kraków.
Pospieszna B. 1994 Zarys historii rzemiosła zduńsko-garncarskiego w Malborku, od wieku XV do początku XIX, [w:] Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych. Materiały z konferencji – Rzeszów 21–23 IX 1993, red. A. Gruszczyńska, A. Targońska, Rzeszów, s. 276–290.
Riesebieter O. 1921 Die deutschen Fayencen des 17. und 18. Jahrhunderts, Leipzig.
Rębkowski M. 1995 Średniowieczna ceramika miasta lokacyjnego w Kołobrzegu, Kołobrzeg.
Stadt Archäologie 1984 5 Jahre Stadt Archäologie. Das neue Bild des alten Göttingen, red. S. Schütte, Göttingen.
Zeh E. 1978 Hanauer Fayence. Ein Beitrag zur Geschichte die deutschen Keramik, Hanau am Main.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 567
Liczba cytowań: 0