Przemiany kulturowe w XIII-wiecznym Elblągu efektem spotkania tradycji i obcych wpływów
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2013.005Abstrakt
W czasie szeroko zakrojonego procesu, jakim był tzw. przełom lokacyjny rozpoczęty na Pomorzu w 2. ćwierci XIII wieku, kiedy między innymi w 1237 roku został założony Elbląg, wystąpiło szereg zjawisk, które obecnie możemy analizować i pośrednio obserwować przede wszystkim na podstawie licznych źródeł archeologicznych pozyskanych w trakcie wieloletnich badań archeologicznych na Starym Mieście w Elblągu. Wydzielona przestrzeń nowego ośrodka, podobnie jak i innych miast na południowym pobrzeżu Morza Bałtyckiego, zawierała najistotniejsze elementy, które tworzyły powstające miasto, jak również decydowały o późniejszym dynamicznym rozwoju. Do najważniejszych i podstawowych należały regularna zabudowa miejska zlokalizowana na z góry wyznaczonej przestrzeni otoczonej fortyfikacjami, funkcja portowa ośrodka, gospodarka rzemieślniczo-handlowa, prawa miejskie i zarządzanie własnymi finansami, rozwarstwienie społeczne i zawodowe mieszkańców, rozwinięte funkcje ideologiczne, życie umysłowe. Te elementy istniejące i funkcjonujące w XIII-wiecznym Elblągu pozwalają uznać ten ośrodek za w pełni rozwinięte miasto.
Nowe wzorce kulturowe i konsumpcyjne przyniesione przez założycieli ośrodka, głównie kolonistów z Niemiec, w spotkaniu z lokalną tradycją i miejscową wytwórczością spowodowały ukształtowanie się XIII-wiecznym Elblągu, a być może także w najbliższej okolicy odmiennych technologii i wzorców produkcyjnych w budownictwie, rzemiośle, sferze ideologicznej i prawnej.
Na podstawie zgromadzonych źródeł archeologicznych oraz analizy rozplanowania ośrodka miejskiego, zachowanych elementach jego zróżnicowanej zabudowy drewnianej i murowanej można uznać, że w Elblągu wykształciła się swoista tzw. kultura miejska, inna od tej, którą łączy się z osadnictwem wczesnośredniowiecznym lub wczesnymi ośrodkami miejskimi. Te zmiany kulturowe miały charakter długofalowy i możemy przypuszczać, że trwały przez cały XIII wiek.Bibliografia
Beckmann B. 1974 The main types of the first four production periods of Siegburg pottery, [w:] Medieval pottery from excavations, red. V. I. Evison, H. Hodges, J. G. Hurst, London.
Callmer J. 1994 Eearly urbanism in Southern Scadinavia ca. 700–1100 AD. Trading places, central settlements and new model centres in continuity change, Archaeologia Polona, t. 32, s. 73–93.
Caune A. W. 1984 Žilišča Rigi XII–XIV v.v. Po dannym archeologičeskich raskopok, Riga.
Clarke H., Ambrosiani B. 1991 Towns in the Viking Age, Leicester.
Czaja R. 1992 Entwicklung des bürgerlichen Bäcksteinbaus in der Altstadt Elbing in der Hälfe des 14. Jh. Nach historischen Quellen, [w:] Archaeologia Elbingensis, t. 1, red. A. Czacharowski, T. Nawrolski, Gdańsk, s. 79–90.
Czaja R., Nawrolski T. 1993 Pierwotny Elbląg, [w:] Historia Elbląga, t. 1 (do 1466 r.), red. S. Gierszewski, A. Groth, Gdańsk, s. 60–130.
Dollinger Ph. 1975 Dzieje Hanzy, Gdańsk.
Engel E. 1993 Die deutsche Stadt des Mittelalter, München.
Erdmann W. 1983 Entwicklüngstendenzen des Lübecker Hausbau 1100 bis um 1340 – eine Ideenskizze, Lübecker Schriften zur Archäologie und Kulturgeschichte, t. 7, s. 19–38.
Fehring G. P. 1988 Grundstücks- und Bebaungsstrukturen in Mittelalter, Lübecker Schriften zur Archäologie und Kulturgeschichte (25 Jahre Archäologie in Lübeck), t. 17, s. 74–76.
Fehring G. P. 1989 Domus lignea cum caminata – Hölzerne, turmartige Kemenaten des späten 12. Jahrhunderts in Lübeck und ihre Stellung in der Architekturgeschichte, Hammaburg, Neur Funde, t. 9, s. 271–283.
Fehring G. P. 1991 Die Entstehung von Lübeck, Zeitschrift für Archäologie, t. 25, s. 223–236.
Gläser M. 2001 Archäologisch erfasste mittelalterliche Hausbauten in Lübeck, [w:] Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum IV. Die Infrastruktur, red. M. Gläser, Lübeck, s. 277–305.
Hammel R. 1986 Hereditas area und domus: Bodenrecht, Grundstücksgefüge und Sozialstruktur in Lübeck vom 12. bis zum 16. Jahrhundert, Jahrbuch für Hausforschung, t. 35, s. 175–199.
Hanke K., Stobbe H. 1964 Die Baugeschichte und die Baudenkmäler der Stadt Elbing, Stuttgart.
Jagodziński M. 1993 Osadnictwo w okresie wczesnodziejowym, [w:] Historia Elbląga, t. 1 (do 1466 r.), red. S. Gierszewski, A. Groth, Gdańsk, s. 17–59.
Jarosińska J. 1999 Kształtowanie się flory antropogenicznej oraz użytkowanie roślin w średniowiecznym Elblągu, maszynopis rozprawy doktorskiej w Pracowni Paleoekologii i Archeobotaniki Kadery Ekologii Roślin Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Józefczyk M. 1996 Średniowiecze Elbląga – z problematyki społeczno-religijnej, Elbląg.
Kaźmierczyk J. 1970 Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, Wrocław.
Klápště J. 1994 Změna – středověká transformace a jeji predpoklady, [w:] Medievalia Archaeologica Bohemica 1993, red. J. Fridrich, J. Klápštĕ, P. Vařeka, Památky archeologické, Suplementum 2, Prague, s. 9–59.
Konczewski P. 2007 Działki mieszczańskie w południowo-wschodniej części średniowiecznego i wczesnonowożytnego Wrocławia, Wratislavia Antiqua, t. 9, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Kruppé J. 1981 Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce, Wrocław.
Leciejewicz L. 1991 Początki miast w nadbałtyckiej Europie, [w:] Czas – przestrzeń – praca w dawnych miastach, red. A. Wyrobisz i in., Warszawa, s. 101–113.
Le Goff J. 1970 Ordres mandians et l`urbanisation la France médiévale, Annales ESC, nr 25, s. 924–929.
Lüdtke H. 1985 Die mittelalterliche Keramik von Schleswig. Ausgrabung Schild 1971–1975, [w:] Ausgrabungen in Schleswig, Berichte und Studien, t. 4, red. V. Vogel, Neumünster.
Madsen P. K. 1987 On the dating of medieval pottery – in the light of recent finds from Ribe, Journal of Danish Archaeology, t. 6, s. 190–197.
Marcinkowski M. 2003 Średniowieczny warsztat garncarski ze Starego Miasta w Elblągu, Pomorania Antiqua, t. 19, s. 193–250.
Morawski Z. 1992 Funkcje religijne placów miejskich w średniowiecznej Polsce, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 40, nr 3, s. 295–303.
Nawrolscy G. i T. 1985 Wstępne wyniki badań archeologicznych Starego Miasta w Elblągu w latach 1980–1982, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 33, nr 4, s. 383–409.
Nawrolscy G. i T. 1986 Badania Starego Miasta w Elblągu w latach 1983–1984, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 34, nr 4, s. 609–648.
Nawrolska G. 1992 Elbing im 13. Jahrhundert – erste Ergebnisse archäologischen Untersuchungen, [w:] Archaeologia Elbingensis, t. 1, red. A. Czacharowski, T. Nawrolski, Gdańsk, s. 55–66.
Nawrolska G. 2001 Domestic architecture in Elbląg, [w:] Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum III. Der Hausbau, red. M. Gläser, Lübeck, s. 471–489.
Nawrolska G. 2002 Uwagi o budownictwie elbląskim w XIII–XV wieku, [w:] Budownictwo i budowniczowie w przeszłości, red. A. Abramowicz, J. Maik, Łódź, s. 287–296.
Nawrolska G. 2011 Dzbany z Saintonge w średniowiecznym Elblągu, [w:] Ekskluzywne życie – dostojny pochówek. W kręgu kultury elitarnej wieków średnich, red. M. Rębkowski, Wolin, s. 261–272.
Nawrolska G. 2012 Początki Elbląga w świetle źródeł archeologicznych, Elbląg.
Nawrolski T. 1990 Gebäude und topographische Strukturen des 13. und 14. Jahrhunderts in Elbing, Lübecker Schriften zur Archäologie und Kulturgeschichte, t. 20, s. 157–172.
Nawrolski T. 1991 Zur Keramik aus Elbing, [w:] 7. Kolloquium zur mittelalterlichen keramik – Schleswig, 23./24. November 1990. Protokoll, Schleswig, s. 31–32.
Nawrolski T. 1992 Importy europejskie w późnośredniowiecznym Elblągu na podstawie źródeł archeologicznych, Nautologia, t. 27, nr 1–2, s. 23–25.
Nawrolski T., Rębkowski M. 1995 Ein Beitrag zur Erforschung mittelalterlicher Keramik in Pommern, Offa, t. 52, s. 163–184.
Piekalski J. 1995 Budownictwo z drewna w późnośredniowiecznym Wrocławiu, Archaeologia Historica Polona, t. 1, s. 107–125.
Piekalski J. 1996 Początki budynków o konstrukcji szkieletowej na terenie środkowej Europy, Archaeologia Historica Polona, t. 3, s. 71–86.
Piekalski J. 1999 Od Kolonii do Krakowa. Przemiany topografii wczesnych miast, Wrocław.
Piekalski J. 2004 Wczesne domy mieszczańskie w Europie Środkowej, Wrocław.
Polak Z., Rębkowski M. 1996 Budownictwo i architektura, [w:] Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu, t. 1, red. M. Rębkowski, Kołobrzeg, s. 210–220.
Rębkowski M. 1995 Średniowieczna ceramika miasta lokacyjnego w Kołobrzegu, Kołobrzeg.
Rębkowski M. 2001 Pierwsze lokacje miast w księstwie zachodniopomorskim. Przemiany przestrzenne i kulturowe, Kołobrzeg.
Samsonowicz H. 1978 Późne średniowiecze miast nadbałtyckich, Warszawa.
Samsonowicz H. 1982 Polska a Hanza w XIII–XVI wieku, Zapiski Historyczne, t. 47, s. 129–140.
Samsonowicz H. 1986 Dzieje miast i mieszczaństwa do schyłku XV wieku, [w:] Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław, s. 19–318.
Samsonowicz H. 1991 Elbląg w Związku Miast Hanzeatyckich w XIII i XIV wieku, Rocznik Elbląski, t. 12, s. 9–20.
Scheftel M. 1990 Mittelalterlicher Holzbau in den Städten des niederdeutschen Raumes und der angrenzenden Küstengebiete, Lübecker Schriften zur Archäologie und Kulturgeschichte, t. 20, s. 7–100.
Semrau A. 1925 Beitrage zur Geschichte der Bautätigkeit der Altstadt Elbing im 13. und 14. Jh., Mitteilungen des Coppernicus Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn, t. 33, s. 22–27.
Stephan H.-G. 1981 Coppengrave. Studien zur Töpferei des 13. bis 19. Jahrhundert in Nordwestdeutschland, Materialhefte zur Ur- und Frühgeschichte Niedersachsens, t. 17, Hildesheim.
Urbańczyk P. 2002 Wczesna urbanizacja ziem polskich, [w:] Civitas & villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, red. C. Buśko i in., Wrocław–Praha, s. 37–47.
Verhaeghe F. 1983 Medieval pottery production in coastal Flanders, [w:] Ceramics and Trade. The production of later medieval pottery in north-west Europe, red. P. Darey, R. Hodges, Sheffield, s. 63–94.
Zbierski A. 1978 Rozwój przestrzenny Gdańska w IX–XIII w., [w:] Historia Gdańska, t. 1, red. E. Cieślak, Gdańsk, s. 71–124.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 502
Liczba cytowań: 0