@article{Mączyński_2014, title={Kościół parafialny w Nowym Dworze Mazowieckim – niedocenione dzieło polskiego klasycyzmu}, volume={1}, url={https://apcz.umk.pl/SziK/article/view/SZiK.2013.005}, DOI={10.12775/SZiK.2013.005}, abstractNote={<p>Architekt Stanisław Zawadzki znany jest przede wszystkim jako autor budowli rezydencjonalnych oraz gmachów wojskowych, znacznie mniej jako twórca dzieł sakralnych. Zachowane projekty nie pozwalają wszakże w jakikolwiek sposób powątpiewać, iż był autorem kościoła parafialnego w Nowym Dworze Mazowieckim nieopodal Warszawy. Bardzo prawdopodobna wydaje się również hipoteza, że jako architekt stale i na różnych polach współpracujący z właścicielem tego miasta – podskarbim wielkim litewskim Stanisławem Poniatowskim, bratankiem króla Stanisława Augusta – był także twórcą projektu urbanistycznej rozbudowy całej aglomeracji i znaczących w niej budowli publicznych (m.in. ratusza). Konfrontacja z zachowanymi abrysami skłania do konkluzji, że świątynia nowodworska do dziś zachowała swą osiemnastowieczną formę w stanie niemal nienaruszonym (mimo dostawienia do niej w XX stuleciu nowego kościoła). Ujęta wysmakowaną artykulacją porządkową obszerna nawa – dopełniona prezbiterium flankowanym przez zakrystię i skarbiec (oraz kolatorskie loże ulokowane ponad nimi) – zyskała charakter salowy. Fasadę, nawiązującą do motywu trójprzelotowego łuku triumfalnego, nadbudowano potężną wieżą-dzwonnicą zwieńczoną obeliskowym hełmem. O ile wszakże przetrwała monumentalna architektura, o tyle nie ocalała większość – przeznaczonego do niej i wraz z nią zaprojektowanego – wyposażenia (trzy ołtarze, ambona, chrzcielnica, dwa konfesjonały). Dokonane w oparciu o ujawniony przekaz pisany przesunięcie czasu powstania świątyni o lat kilkanaście – z roku 1792 na schyłek lat siedemdziesiątych XVIII wieku – każe przypisać tej budowli rolę prekursorską wobec licznie w dobie Oświecenia wznoszonych na Mazowszu niewielkich, murowanych, klasycystycznych kościołów parafialnych. Nowodworski zabytek okazuje się zdecydowanie mniej odważny aniżeli inne zaprojektowane przez Stanisława Zawadzkiego dzieło sakralne: powstały w latach 1786-1789 kościół parafialny w Krzyżanowicach, stanowiący bezkompromisową próbę nawrotu do „wczesnochrześcijańskiej surowości”, zainspirowaną przez pragnącego wcielać w życie ideały katolickiego oświecenia Hugona Kołłątaja. O wiele lepiej jednak wpisywał się w tradycję budownictwa sakralnego, jaka ukształtowała się w dobie potrydenckiej – teraz tylko, zgodnie z zasadami klasycyzmu, pozbawioną przepychu i bogactwa, oddziaływującą prostotą i szlachetnością form – znakomicie spełniał wymogi sprawowania liturgii i nie naruszał w tym względzie przyzwyczajeń korzystających ze świątyni księży i wiernych. Dlatego też przybytek w Krzyżanowicach pozostał dziełem odosobnionym, pozbawionym naśladownictw, a kościół w Nowym Dworze Mazowieckim stał się wzorem praktycznych rozwiązań stosowanych później powszechnie w budownictwie sakralnym.</p>}, journal={Sztuka i Kultura}, author={Mączyński, Ryszard}, year={2014}, month={cze.}, pages={101–172} }