Społeczność Kościoła Afryki rzymskiej w relacji św. Augustyna
DOI:
https://doi.org/10.12775/SPLP.2019.034Słowa kluczowe
św. Augustyn, Afryka rzymska, chrześcijaństwo antyczne, duchowieństwo IV i V wieku, późnoantyczne społeczeństwo rzymskie, Kościół starożytny, stosunki religijneAbstrakt
W artykule tym zaprezentowane zostały wybrane uwagi na temat późnoantycznej społeczności chrześcijan Kościoła Afryki rzymskiej w relacji św. Augustyna. Odwołując się do dzieł biskupa Hippony, mogliśmy zanalizować pewien wycinek obrazu społeczeństwa rzymskiego w prowincji afrykańskiej dotyczący kwestii stosunków religijnych w ówczesnych strukturach kościelnych. Nie jest to obraz pełny, zajęliśmy się w tym miejscu tylko wybranymi zagadnieniami, ponieważ kolekcja źródeł Augustyna jest nader bogata i mimo wielości opracowań na ten temat, wciąż można odkrywać nowe zagadnienia czy problemy, bądź też analizować opracowane już na nowy sposób. W powyższym artykule zajęliśmy się kwestiami związanymi z duchowieństwem afrykańskim, przebiegiem liturgii, ogólnie pojętym laikatem i jego służbą kościelną oraz stosunkami religijnymi, zawężonymi do zagadnień herezji i schizm. Sam temat podjęty przez nas w artykule wymaga dalszych badań, jednak przedstawione powyżej wnioski pozwalają stwierdzić, że mimo problemów z gospodarką w III wieku, kryzysami, uzurpacjami, a nade wszystko z herezjami, schizmami i koniunkturalnymi nawróceniami, Kościół afrykański w czasach św. Augustyna rozwijał się dobrze, a próby walki z problemami podejmował charyzmatyczny biskup Hippony, wspierany przez hierarchię kościelną.Bibliografia
Acts of the Christian Martyrs, Oxford University Press, Oxford 1972.
Afrika und Rom in der antike, hrsg von H. J. Diesner, H. Barth, H.D. Zimmermann, Verlag Halle Univ., Halle 1968.
Ambrosius, Epistulae, CSEL 82/1, 82/3, 82/3.
Augustinus, Epistulae, CSEL 34/1, 34/2, 44, 57.
Augustinus, Confessiones, PL 32.
Augustinus, De Moribus Ecclesiae Catholicae et de Moribus Manichaeorum, PL 32.
Augustinus, Retractationum libri duo, PL 32.
Augustinus, De Doctrina Christiana, PL 34.
Augustinus, De Sermo Domini in Monte, PL 34.
Augustinus, De Vera Religione, PL 34.
Augustinus, In Epistolam Joannis Ad Parthos Tractatus Decem, PL 35. Augustinus, In Evangelium Joannis Tractatus CXXIV, PL 35.
Augustinus, Enarrationes in Psalmos, PL 36-37.
Augustinus, Sermones, PL 38-39.
Augustinus, De Bono Viduitatis, PL 40.
Augustinus, De Catechizandis Rudibus, PL 40.
Augustinus, De continentia, PL 40.
Augustinus, De Diversis Quaestionibus Ad Simplicianum, PL 40. Augustinus, De Fide Et Operibus, PL 40.
Augustinus, De Opere Monachorum, PL 40.
Augustinus, De Sancta Virginitate, PL 40.
Augustinus, De Symbolo Ad Catechumenos, PL 40.
Augustinus, Enchiridion, PL 40.
Augustinus, De Civitate Dei, PL 41.
Augustinus, Contra Epistolam Manichaei, PL 42.
Augustinus, De Haeresibus, PL 42.
Augustinus, De Trinitate, PL 42.
Augustinus, De Correptione et Gratia, PL 44.
Augustinus, De Gestis Pelagi, PL 44.
Augustinus, De Gratia Et Libero Arbitrio Ad Valentinum, PL 44.
Augustinus, De Nuptiis Et Concupiscentia, PL 44.
Augustinus, De Peccatorum Meritis Et Remissione Et De Baptismo Parvulorum, PL 44.
Augustinus, De Dono Perseverantiae, PL 45.
Bellinger G.J., Die Lebensgeschichte des Augustinus (354–430). Bezeugt in seinen Confessiones und abgebildet im Freskenzyklus des Benozzo Gozzoli, Books on Demand, Norderstedt 2014.
Bettetini M., Augustinus in Karthago: gleich einem Roman, w: Die Confessiones des Augustines von Hippo. Einführung und Interpretationem zu den dreizehn Büchen, hrsg von N. Fischer, C. Mayer, Herder Freiburg, Freiburg-Basel-Wien 2004, s. 133–164.
Bohec Y. Le, L’Afrique romaine. 146 avant J.-C – 439 après J.-C., Picard, Paris 2005.
Cabouret B., Arnaud-Lindet M.P., L’Afrique romaine de 69 à 439, Editions du Temps, Nantes 2005.
Campenhausen H. von, Ojcowie Kościoła ̧ Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 1998.
Casson L., Belisarius’ Expedition Against Carthage, w: Carthage VII: Excavations at Carthage 1978 Conducted by the University of Michigan, ed. J.H. Hum- phrey, Kelsey Museum, University of Michigan, Ann Arbor 1992, s. 63–79.
Chadwick H., Augustyn, Prószyński i S-ka, Warszawa 2000.
Conant J., Staying Roman. Conquest and Identity in Africa and the Mediterranean, Cambridge University Press, Cambridge 2012.
Corbier P., Griesheimer M., L’Afrique romaine: 146 av. J.-C.–439 ap. J.-C., Ellipses Marketing, Paris 2005.
Cremona C., Augustin d’Hippone, Éditions Pierre Téqui, Paris 1987. Cyprianus, De Dominica Oratione, CCSL III A.
Decret F., Early Christianity in North Africa, Wipf & Stock Publ., Eugene 2009.
Degórski B., Kler afrykański w świetle synodów IV i V wieku, „Vox Patrum” 22 (2002), t. 42–43, s. 219–238.
Depositio martyrum, mense Martio, non. Martias Perpetuae et Felicitatis, Africae, MGH AA IX.
Diehl Ch., L’Afrique Byzantine. Histoire de la Domination Byzantine en Afrique (533–709), Ernest Leroux, Paris 1896.
Eborowicz W., Proces nawrócenia św. Augustyna, „Vox Patrum” 14 (1988), s. 67–81.
Eckmann, Św. Augustyn – duszpasterz, „Vox Patrum” 7 (1987), z. 12–13, s. 137–153.
Eckmann A., Osobowość dobrego katachety w ujęciu św. Augustyna, „Vox Patrum” 10 (1990), z. 18, s. 113–120.
Eckmann A., Św. Ambroży jako duchowy mistrz św. Augustyna, „Vox Patrum” 18 (1998), t. 34–35, s. 195–199.
Eslin J.C., Saint Augustin. L’homme occidental, Michalon, Paris 2002.
Euzennat M., Le limes de Tingitane, Editions du CNRS, Paris 1989.
Fox R.L., Augustinus. Bekenntnisse und Bekehrungen im Leben eines antiken Menschen, Klett–Cotta, Stuttgart 2017.
Geerlings W., Augustinus – Leben und Werk. Eine bibliographische Einführung,
Verlag Ferdinand Schöningh, Paderborn 2002.
Maciej Wojcieszak
Gilliard D., Senatorial Bishops in the Fourth Century, „The Harvard Theolo- gical Review” 77/2 (1984), s. 153–175.
Glay M. Le, Le paganisme en Numidie et dans les Maurétanies sous l‘Empire romain: état des recherches entre 1954 et 1990, „Antiquités Africaines” 42 (2006), s. 57–86.
Gołgowski T., Hippona dziś, „Vox Patrum” 8 (1988), t. 14, s. 415–421.
Gruszka P., Autorytet Pisma Świętego w polemikach religijnych katolików z donatystami, „Antiquitas” XV (1989), s. 45–60.
Hamman A. G., Życie codzienne w Afryce Północnej w czasach św. Augustyna, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1989.
Harmless W., Augustine in his own words, The Catholic University of America Press, Washington 2010.
Hughes I., Belisarius: The Last Roman General, Pen and Sword Military, Yardley 2009.
Hock K., Das Christentum in Afrika und dem Nahen Osten, Evangelische Verlagsanstalt, Leipzig 2005.
Hoffman-Salz J., Die wirtschaftlichen Auswirkungen der römischen Eroberung. Vergleichende Untersuchungen der Provinzen Hispania Tarraconensis, Africa Proconsularis und Syria, Franz Steiner Stuttgart, Mainz 2011.
Ibba A., Traina G., L’Afrique romaine: De l’Atlantique à la Tripolitaine (69–439 ap. J.-C.), Bréal, Paris 2006.
Ioannis Chrysostomus, De virginitate, PG 48.
Isichei E., A History of Christianity in Africa. From Antiquity to the Present, Grand Rapids, Lawrenceville 1995.
Jaśkiewicz S., O roli świeckich w Kościele wg św. Augustyna, „Vox Patrum” 22 (2002), t. 42–43, s. 223–232.
Kasprzak D., Duszpasterze V wieku. Studium porównawcze myśli pasterskiej św. Piotra Chryzologa i Salwiana z Marsylii, Wydawnictwo UNUM, Kraków 2008.
Kasprzak D., Kościół IV i V wieku a połowiczne nawrócenia na chrześcijaństwo, w: Problemy duszpasterskie starożytnego Kościoła, red. J. Pałucki, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009, s. 161–183.
Kenrick P., Tripolitania, Silphium Press, London 2009.
Kołosowski T., Od wolności wyboru wyznania do przymusu religijnego. Ewolucja poglądów biskupa z Hippony podczas schizmy donatystycznej w Afryce rzymskiej, Offset Piła, Piła 2000.
Kotula T., Zgromadzenia prowincjonalne w rzymskiej Afryce w epoce późnego Cesarstwa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1965.
Kotula T., Afryka Północna w starożytności, Zakład Narodowy im. Ossoliń- skich, Wrocław 1972.
Kotula T., Św. Augustyn a barbarzyńcy afrykańscy, w: Grecy, Rzymianie i ich sąsiedzi, pod red. K. Nawotki i M. Pawlak, „Antiquitas” XXIX (2007), s. 609–614.
Kranz G., Augustinus. Sein Leben und Wirken, Matthias-Grünewald, Mainz 1994.
Lafond Y., Guiraud H., L’Afrique romaine: Ier siècle avant J.-C., début Vesiècle après J.-C., Presses Universitaires du Mirail, Toulouse 2005.
Lancel S., Saint Augustin, SCM Press, Paris 1995.
Leo I Magnus, Ep. 167, PL 54.
Mackensen M., Schneider G., Production centres of African Red Slip ware (2nd-3rd c.) in northern and central Tunisia: archeological provenance and refe- rence groups based on chemical analysis, „Journal of Roman Archeology” 19 (2006), s. 163–190.
MacMullen R., Christianizing the Roman Empire (A.D. 100-400), Yale University Press New Haven-London 1984.
Manton L., Roman North Africa, Batsford Ltd., Batsford 1988.
Maraval P., Justinien. Le rêve d’un empire chrétien universel, Tallandier, Paris 2016.
Marec E., Monuments chrétiens d’Hippone ville Episcopale de Saint Augustin, Arts et Metiers Graphiques, Paris 1958.
Marrou H. I., Augustinus und das Ende der antiken Bildung, Verlag Ferdinand Schöningh, Paderborn-München-Wien-Zürich 1995.
Marrou H. I., Saint Augustin et l‘augustinisme, Seuil, Paris 2003.
Maximus Taurinensis, Sermo 30, CCSL 23.
McLynn N. B., Ambrose of Milan: Church and Court in a Christian Capital, University of California Press, Oakland 1994.
Merrills A. H., Vandals, Romans and Berbers. New Perspectives on Late Antique North Africa, Routledge, Aldershot 2002.
Mommsen T., Aetius, „Hermes” LXXVI (1901), s. 516–547.
Moncaeaux P., Histoire littéraire de l’Afrique Chrétienne, vol. 1, Tertullien et les origines, Editions Ernest Leroux, Paris 1901.
O’Donnell J.J., Augustine. A New Biography, Harper Perennial, New York 2005.
Oden T.C., How Africa Shaped the Christian Mind: Rediscovering the African Seedbed of Western Christianity, IVP Academic, Downers Grove 2007.
Olszaniec Sz., Prefektura praetorio Italii, Illyrikum i Afryki (312–425 n. e.), Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014.
Paciorek P., Świętego Augustyna Confessiones: dialog i świadectwo, „Vox Patrum” 17 (1997), z. 32–33, s. 215–221.
Pałucki J., Nawrócenia w IV wieku. Motywy oraz reperkusje społeczne, „Vox Patrum” 17 (1997), z. 32–33, s. 187–197.
Panuś K., Zarys historii kaznodziejstwa w Kościele Katolickim, z. 1, Kaznodziejstwo w Kościele Powszechnym, Wydawnictwo „M”, Kraków 1999.
Perler O., L’Église principale et les autros sanctuaires chrétiens d’Hippone La Royale d’après les textes de saint Augustin, RÉAug 1 (1955), s. 299–343.
Pollman K., Saint Augustine the Algerian, Göttinger Forum für Altertumswis- senschaft, Göttingen 2007.
Possidius, Vita Augustini, PL 32.
Przywara E., San Agustín. Perfil humano y religioso, Ediciones Cristiandad, Madrid 1984.
Ratzinger J. (Benedictus XVI), Ojcowie Kościoła. Od Klemensa Rzymskiego do Augustyna, Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów „W drodze”, Poznań 2008.
Ratzinger J. (Benedictus XVI), Opera omnia. Lud i Dom Boży w nauce Augustyna o Kościele, Wydawnictwo KUL, Lublin 2014, t. 15.
Raven S., Rome in Africa, Routledge, London 1993.
Rosen K., Augustinus. Genie und Heiliger, wbg Philipp von Zabern in Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Wiesbaden 2015.
Roques D., La Guerre contre les Vandales (Guerres de Justinien, livres 3–4), Belles Lettres, Paris 1990.
Rzymska Afryka Północna. Scripta minora Tadeusza Kotuli, wybór i opracowanie M. Pawlak, K. Nawotka, A. Łoś, Historia Iagellonica, Kraków 2016.
Saint-Martin J., Le travail des moines, Desclée de Brouwer, Paris 1949.
Santi G., Agostino d’Ippona filosofo, Lateran University Press, Roma 2003.
Sarnowski T., Les représentations de villas sur les mosaïques africaines tardives, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1978.
Schilling O., Die Staats – und Soziallehre des hl. Augustinus, Herder, Freiburg im Breisigan 1910.
Seele P., Philosophie der Epochenschwelle. Augustin zwischen Antike und Mittelalter, De Gruyter, Berlin 2008.
Słomka J., Eklezjalno-teologiczne podstawy praktyki pokutnej wprowadzonej przez Cypriana w Kartaginie, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 42/2 (2009), s. 24–37.
Speel C. J., The Disappearance of Christianity from North Africa in the Wake of the Rise of Islam, „Church History: Studies in Christianity and Culture” 29/4 (1960), s. 379–397.
Spychała D., Cesarze rzymscy a arianizm. Od Konstantyna Wielkiego do Teodozjusza Wielkiego (312–395), Wydawnictwo Contact, Bydgoszcz 2007.
Spychała D., Wybór Ambrożego Aureliusza na biskupa Mediolanu: cud czy celowe działanie Walentyniana I?, „Studia Europeae Gnesnensia” 9 (2014), s. 75–93.
Spychała D., Przemiany religijne i kulturowe w zachodnich prowincjach Cesarstwa Rzymskiego od roku 306 do śmierci św. Augustyna, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2016, tom 1.
Stewart J., African states and rulers, McFarland, Jefferson 2006.
Stranb J., Augustinus sorge um die regenaratio imperii. Das Imperium Romanum als civitas terrena, „Historisches Jahrbuch” 73 (1954), s. 36–60.
Strzelczyk J., Wandalowie i ich afrykańskie państwo, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992.
Śrutwa J., Przygotowanie do kapłaństwa w Afryce rzymskiej na podstawie pism św. Augustyna, „Vox Patrum” 13-14 (1993–1995), z. 24–29, s. 267–273.
Świat rzymski w V wieku, red. R. Kosiński, K. Twardowska, Historia Iagellonica, Kraków 2010.
Tate G., Justinien. L’épopée de l’Empire d’Orient (527–565), Fayard, Paris 2004.
Tertullianus, Ad martyras, CCSL I.
Tertullianus, De fuga in persecutione, CCSL II.
Tertullianus, De praescriptione, CPL 5.
Toczko R., Pelagiusz widziany oczami św. Augustyna, św. Hieronima, Pawła
Orozjusza i Mariusza Mercatora, „Vox Patrum” 31 (2011), t. 56, s. 699–712.
Trapè A., Introduzione generale a sant’Agostino, Citta Nuova Editrice, Roma 2006.
Vannier M. A., Saint Augustin, Entrelacs, Paris 2011.
Whittaker D., Ethnic discourses on the frontiers of Roman Africa, w: Ethnic Constructs in Antiquity. The Role of Power and Tradition, red. T. Derks, N. Roymans, Amsterdam University Press, Amsterdam 2009, s. 189–206.
Wilczyński M., Gejzeryk i „czwarta wojna punicka”, Wydawnictwo Napoleon V, Oświęcim 2016.
Wilson A., Urban production in the Roman World: The View from North Africa, „Papers of the British School at Rome” 70 (2002), s. 231–273.
Wipszycka E., Kościół w świecie późnego antyku, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1994.
Wojcieszak M., Obraz społeczeństwa Italii w listach Ambrożego z Mediolanu, „Christianitas Antiqua” VI (2014), s. 177–180.
Zagórski D., Commendavit nobis Dominus oves suas. Pasterska troska o wiernych w świetle Sermones św. Augustyna, Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne – Wydawnictwo „Bernardinum”, Toruń – Pelplin 2013.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 341
Liczba cytowań: 0