„Jeśli król przystąpi do konfederacji…” Rosja wobec Stanisława Augusta w 1792 r. (kwiecień–sierpień 1792 r.)
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2019.1.05Słowa kluczowe
konfederacja targowicka, wojna polsko-rosyjska 1792, Stanisław August, Sejm Czteroletni, stosunki polsko-rosyjskie w okresie rozbiorówAbstrakt
Przystąpienie Stanisława Augusta do konfederacji targowickiej było jednym z czynników, które w istotny sposób zaważyły na losach Rzeczypospolitej. Król usprawiedliwiał ten krok beznadziejną sytuacją oraz wynikiem głosowania Straży Praw. Miał też nadzieję, iż przystępując do konfederacji, będzie mógł wpływać na jej dalszy kształt. W świetle nowych, nieznanych wcześniej archiwaliów rosyjskich można wysnuć wniosek, iż decyzja została podjęta zbyt szybko, co więcej, król nosił się z takim zamiarem już przed głosowaniem Straży. Jak się okazało, swoim działaniem osiągnął efekt przeciwny do oczekiwanego – nie tylko ułatwił Rosji pacyfikację kraju, ale pozbawił siebie jakiegokolwiek wpływu na dalsze wydarzenia.
“If the King Accessed the Confederation…” Russia towards King Stanislaw August’s Accession to Targowica Confederation in 1792 (April–August 1792)
The accession of King Stanislaw August to the Targowica Confederation was one of the factors that significantly influenced the fate of the Commonwealth. The king justified this step with a hopeless situation and the result of voting by the Guard of Laws. He also hoped that by joining the confederation, he would be able to influence its further shape.
Access to new documents in Russian archives, thus far unknown to researchers, made it possible to obtain information that sheds new light on the events of that time. They reveal that the course of the Polish-Russian war and the establishment of local confederations were negatively assessed by Russian commanders in chief, contrary to official propaganda. Nor the declarations of the Targowica leaders that, after the invasion of the Russian army, the nobility throughout the whole Polish Commonwealth would confederate and entrust themselves to Empress Catherine II fulfilled – this happened only in a few places and usually by force. It was also impossible to crush, despite the great advantage, the Polish-Lithuanian troops – although they retreated as far as the Bug River, but the forces were not broken and their morale improved. In St Petersburg, consideration was given to the possibility of negotiating with Stanislaw August. Thus, it can be concluded that the decision of Stanislaw August to join the confederation was taken too quickly; moreover, Russian sources reveal that the king was determined to make it without looking at the stance of the members of the Guard. As it turned out, he achieved the opposite effect than he expected – not only did he facilitate Russia’s pacification of the country, but also he deprived himself of any influence on further events.
Отношение России к присоединению Станислава Августа к Тарговицкой конфедерации в 1792 г.
Присоединение Станислава Августа к Тарговицкой конфедерации являлось одним из факторов, которые существенно повлияли на судьбу Речи Посполитой. Король оправдывал этот шаг безнадежным положением, а также результатом голосования Стражи законов. Он также надеялся, что присоединяясь к конфедерации сможет повлиять на ее дальнейшее формирование.
Доступ к российским архивным материалам, ранее неизвестным исследователям этого вопроса, дал возможность получить информацию, которая по-новому освещает тогдашние события. Из них следует, что ход польско-российской войны и образование местных конфедераций, вопреки официальной пропаганде, негативно оценивались российскими главнокомандующими. Не оправдались и уверения Тарговицких руководителей, которые заявляли, что после вторжения российской армии дворянство во всей Речи Посполитой примкнет к конфедерации и вверит себя в опеку Екатерины II – это осуществилось лишь в немногих местах, да и обычно с применением насилия. Не удалось также уничтожить, несмотря на большое превосходство, польско-литовской армии – хотя она отступила за Буг, но войска не были разгромлены, а ее боевой дух был на подъеме.
В руководящих кругах Петербурга стали рассматривать возможность переговоров со Станиславом Августом. В таком случае, можно сделать вывод, что решение Станислава Августа примкнуть к конфедерации было принято слишком быстро, более того, из российских источников следует, что король намеревался сделать это, несмотря на позицию членов Стражи. Как оказалось, своими действиям он добился противоположного ожидаемому результата – не только облегчил России усмирение страны, но и лишил себя хоть какого-нибудь влияния на дальнейшее развитие событий.
Bibliografia
Źródła
Arhiv Vnešnej Politiki Rossijskoj Imperii (AVPRI), f. 79/6, d. 1318, 1476, 1483, 1489, 1511
Rossiiskii gosudarstvennyi voenno-istoricheskii arkhiv (dalej: RGVIA), f. 41, оp. 1/199, d. 174
Biblioteka Polska w Paryżu, sygn. 29, nr 8
Correspondance de Stanislas-Auguste avec Catherine II et ses plus proches collaborateurs (1764– 1796), oprac. Z. Zielińska, Kraków 2015.
Pamiętniki króla Stanisława Augusta. Antologia, Warszawa 2013.
Sbornik Russkogo Istoričeskogo Imperatorskogo Obščestva (SIRIO), t. 47, St. Petersburg 1885.
Opracowania
Danilczyk A., Afera Dogrumowej a konsolidacja opozycji antykrólewskiej w latach 1785–1786, „Kwartalnik Historyczny” 111 (2004), nr 4, s. 47–81.
Dembiński B., Misja Ignacego Potockiego w Berlinie w roku 1792, „Kwartalnik Historyczny” 51 (1937), nr 1–2.
Dembiński B., Polska na przełomie, Lwów 1913. Górski K., Wojna 1792 r., Kraków 1917.
Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, t. 3: Dokończenie epoki przedrozbiorowej, Warszawa 2003.
Michalski J., Opozycja magnacka i jej cele w początkach Sejmu Czteroletniego, w: idem, Studia historyczne z XVIII i XIX wieku, t. 1, Warszawa 2007, s. 285–304.
Michalski J., Stanisław August Poniatowski, Warszawa 2009.
Morawski K.M., Ignacy Potocki, cz. 1: 1750–1788, Kraków–Warszawa 1911.
Morawski K.M., Pogląd na opozycję magnacką między pierwszym rozbiorem a Sejmem Czteroletnim, w: Studia historyczne wydane ku czci prof. W. Zakrzewskiego, Kraków 1908, s. 374–387.
Rostworowski E., Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim, Warszawa 1957.
Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kraków 1903.
Soloviev S., Istoria padienija Polszi, Moskwa 2003.
Stanisław August i jego Rzeczpospolita. Dramat państwa, odrodzenie narodu, red. A. Sołtys, Z. Zielińska, Warszawa 2010–2011.
Ugniewski P., Ludwik XVI – Stanisław August. Propagandowe wizerunki równoległe, Warszawa 2014.
Wolański A., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., Warszawa 1996.
Zahorski A., Spór o Stanisława Augusta, Warszawa 1990.
Zielińska E., Otto Magnus Stackelberg wobec projektu skonfederowania sejmu 1782 roku: przyczynek do praktyki polityki rosyjskiej w Rzeczypospolitej przed Sejmem Wielkim, „Kwartalnik Historyczny” 106 (1999), nr 4, s. 73–87.
Zielińska Z., Ambasador Otto Stackelberg w dobie wojny o sukcesję bawarską, w: eadem, Studia z dziejów stosunków polsko-rosyjskich w XVIII wieku, Warszawa 2001, s. 136–159.
Zielińska Z., Geneza upadku orientacji rosyjskiej u progu Sejmu Czteroletniego w opinii ambasadora Stackelberga, „Wiek Oświecenia” (1999), nr 15, s. 57–93.
Zienkowska K., Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 330
Liczba cytowań: 0