Rosyjscy emigranci i polskie podziemie w latach 1939–1948
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2017.1.05Słowa kluczowe
II wojna światowa, Polska w czasie II wojny światowej, biała emigracja rosyjska w Polsce, Polskie Państwo Podziemne, konspiracja w Polsce w czasie II wojny światowej, rosyjscy emigranci w polskim podziemiuAbstrakt
Russian emigrants and Polish Underground in 1939–1947 Abstract
The article brings up a practically forgotten episode in the history of Russian emigration. The archival search revealed involvement of some post-revolution Russian émigrés in the fight against the Germans during World War II in the territory of occupied Poland. The persons described in this concise article are an example of unconventional behaviour. A year ago the author of the article, when asked on which side Russian emigrants fought in the World War II, answered: on the German side against the Bolsheviks. But discussions with experts and reading of some books changed my opinion; and acquaintance with the eyewitness of history, remembering the described events, is of priceless value.
The article is devoted to the fate of anti-communist Russian émigrés, called Whites, engaged in the fight against the national socialist Germans and Austrians. Those are glorious examples like forgotten brothers Tumanov (unknown even to the Warsaw Rising Museum), or Jurasov, Kurochkin and Trifonov, fighting in the Polish Home Army of the Navahrudak (Nowogródek) and Vilnius (Wilno). The article has not exhausted the subject, because some other people should be mentioned, such as Alexandr Grigorovich, Jan Shalilov aka Renek, Dmitry Sokolcov or Irena Tamara Mishtal (Tamara Piotuch), and others. They conspired and fought as if against the main stream, against the easy life, or event risking their lives. This unknown, fascinating episode of the World War II history requires that many biographies of the pre-war post-revolutionary Russian émigrés living in the Second Polish Republic (aka “II Rzeczpospolita”) and fighting “for our freedom and yours” shall be studied and systematised more thoroughly.
Русские эмигранты и польское подполье в 1939-1947 гг.
Статья затрагивает почти забытый эпизод истории российской эмиграции. Архивные запросы позволили идентифицировать проблему вовлечения послереволюционных российских эмигрантов в борьбу с немцами во время Второй мировой войны на оккупированных польских территориях. Люди, упомянутые в этой короткой статье, являются примером нешаблонного поведения. Пишущий эти слова, еще год назад на вопрос, на которой стороне находились русские эмигранты во время Второй мировой войны – отвечал: на немецкой – против большевиков. Первые известия пришли вместе с беседами со специалистами и предложенными материалами для чтения, а бесценным стало знакомство со свидетелем истории – женщиной, помнящей и видевшей собственными глазами описанные здесь происшествия.
Эта статья напоминает о судьбах антикоммунистических российских эмигрантов т. н. „белых”, вовлеченных в борьбу против национал-социалистических немцев и австрийцев. Это достойные похвалы примеры, как совсем забыты братья Тумановы (о которых не знал никто, даже Музей Варшавского восстания), или Юрасов, Курочки и Трифонов, сражавшиеся в рядах Новогрудской и Виленской Армии Краевой. Статья не исчерпывает сюжета, так как надо бы упомянуть и Александра Григоровича, Яна Шалилова псевдоним „Ренек”, Дмитрия Сокольцова или Ирену Тамару Мишталь (Тамару Пиотух), а также других. Они вели подпольную деятельность и сражались как будто бы против течения, против более легкой жизни, а даже рискуя ею.
Этот захватывающий и неизвестный эпизод военной истории нуждается в более глубокой систематизации и проверке многих биографий представителей довоенной послереволюционной российской диаспоры, проживавшей во Второй Речи Посполитой и сражавшейся во время войны „за свободу – нашу и вашу”.
Bibliografia
Archiwalia:
Archiwum Akt Nowych
AK, 203/VII–4, 202/II–17, 228/8–2
MSZ, Ambasada RP w Paryżu, t. 82 Mikrofilm aleksandryjski T–311, rol. 213
Archiwum Dokumentacji Historycznej PRL N-I/29
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
BU 01222/3114; 00168/79, t. 8; 185/340, t. 1; 0–423/2603; 00 1121/4399; 1820/2; 0 259/436, t. 1, t. 4, t. 10; 0 259/436/17, t. 2, t. 9
GK 919/2656
Archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego V/73, P/5187
Centralne Archiwum Wojskowe IX.3.26.3
Центральный архив Министерства обороны Российской Федерации ф. 233, оп. 2380, д. 23
Archiwum autora relacje: Stanisława Aronsona, Józefa Bandzo, Lidii Lwow-Eberle
Źródła drukowane:
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. 1, cz. 2: Wrzesień 1939 – czerwiec 1941, red. A. Suchcitz, Waldemar Grabowski [et al.], Warszawa 2015.
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. 3: Kwiecień 1943–Lipiec 1944, Londyn 1976.
Nowogródzki Okręg AK w dokumentach, oprac. K. Krajewski, Warszawa 2009.
Obrona Warszawy w 1939 r. Wybór dokumentów wojskowych, oprac. M. Cieplewicz, Warszawa 1968.
Rozkazy dzienne Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych 1944–1945, oprac. C. Brzoza, Kraków 2003.
Генерал Власов. История предательства, т. 1: Нацистский проект „Aktion Wlassow”, ред. А.Н. Артизов, Москва 2015.
Wspomnienia i pamiętniki:
Bohun-Dąbrowski A., Byłem dowódcą Brygady Świętokrzyskiej NSZ. Pamiętnik dowódcy, świadectwa żołnierzy, dokumenty, Warszawa 1989.
Bonarowski E. „Ostromir”, Burza nad Dworcem Gdańskim. W bój bez broni, Warszawa–Kraków 2014.
Christa O., U „Szczerbca” i „Łupaszki”, Warszawa 2000. Drucka N., Trzy czwarte… Wspomnienia, Łomianki 2011.
Iwaszkiewiczowa A., Dzienniki i wspomnienia, Warszawa 2000. Korboński S., W imieniu Rzeczypospolitej, Warszawa 2009.
Korejwo M., Moje ścieżki partyzanckie. W 3. Wileńskiej Brygadzie Armii Krajowej „Szczerbca”, Warszawa–Kraków 2014.
Leski K., Życie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu AK, s. 1, Gdańsk 2009.
Nałkowska Z., Dzienniki, t. 3: 1918–1929, Warszawa 1980.
Skirgiełło A., Zapiski ze stuletniego życia, Warszawa 2006. Wat A., Mój wiek. Pamiętnik mówiony, t. 1, Warszawa 1990.
Materiały:
Amtliches Fernsprechbuch für den Distrikt Warschau 1942, Warschau 1942.
Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9 XII 1931 r., Miasto Wilno, „Statystyka Polski”, Seria C, z. 48, Warszawa 1937.
Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9 XII 1931 r., Województwo Nowogródzkie, „Statystyka Polski”, Seria C, z. 71, Warszawa 1938.
Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9 XII 1931 r., Województwo Wileńskie bez miasta Wilna, „Statystyka Polski”, Seria C, z. 36, Warszawa 1936.
Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 2, red. T. Balbus [et al.], Kraków–Warszawa–Wrocław 2004.
Mały rocznik statystyczny 1939, Warszawa 1938.
Motyl M., Rutkowski S., Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego. Powstanie Warszawskie 1 VIII – 2 X 1944, Warszawa 1994.
Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny, t. 3: K–Ł, red. P. Majewski, G. Mazur, Warszawa 2005.
Spis abonentów sieci telefonicznej m. st. Warszawy P.A.S.T. i warszawskiej sieci okręg P.P.T.T. Rok 1939/40, Warszawa 1939.
Stanisławski W., „Myśl polityczna emigracji rosyjskiej w II Rzeczpospolitej: interpretacje przeszłości i koncepcje polityczne”, praca doktorska napisana pod kier. prof. dr hab. S. Rudnickiego, IH UW, Warszawa 2002, mps P. Dr. 358.
Telefonverzeichnis der stadt Warschau, Warszawa 1940.
Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik bibliograficzny, t. 2, red. J. Czachowska, A. Szałagan, Warszawa 1994.
История отечественной коллаборации. Материалы и исследования, Москва 2017.
Oт Зарубежья до Москвы. Национально-Tрудовой Союз (HTC) в воспоминаниях и документах 1924–2014, peд. В. Сендеров, Москва 2014.
Opracowania:
Aronson S., Bukalska P., Rysiek z Kedywu. Niezwykłe losy Stanisława Aronsona, Kraków 2009.
Banasikowski E., Na zew Ziemi Wileńskiej, Warszawa–Paryż 1990.
Bechta M., Muszyński W.J., Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956, Warszawa 2017.
Bohdanowicz J., 3. Brygada Szczerbca Armia Krajowa Okręg Wileński, Warszawa 2008.
Bolecki W., Ptasznik z Wilna. O Józefie Mackiewiczu. Zarys monograficzny, Kraków 2013.
Boradyn Z., Niemen rzeka niezgody. Polsko-sowiecka wojna partyzancka na Nowogródczyźnie 1943–1944, Warszawa 2013.
Cabanowski M., Generał Stanisław Bułak-Bałachowicz. Ostatni Kmicic II RP i wyklęci żołnierze wojny polsko-sowieckiej 1920 r., Warszawa–Kraków 2013.
Die polnische Heimatarmee. Geschichte und Mythos der Armia Krajowa seit dem Zweiten Weltkrieg, red. B. Chiari, J. Kochanowski, München 2003.
Drucka N., Szkoła w podziemiu. Z dziejów polskiego tajnego nauczania w latach okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1973.
Grabowski W., Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003.
Jastrzębski A., Życie na krawędzi, w: Życie na krawędzi. Wspomnienia żołnierzy antyhitlerowskiego wywiadu, oprac. W. Kozaczuk, Warszawa 1980.
Juzwenko A., Polska a „biała” Rosja (od listopada 1918 do kwietnia 1920 r.), Wrocław 1973.
Komorowski K., Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, Warszawa 2000.
Korab-Żebryk R., Biała Księga – W obronie Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, Lublin 1991.
Korab-Żebryk R., Operacja Wileńska AK, Warszawa 1988.
Krajewski K., Łabuszewski T., „Łupaszka”, „Młot”, „Huzar”. Działalność 5 i 6 Brygady Wileńskiej AK 1944–1952, Warszawa 2002.
Krajewski K., Łabuszewski T., Białostocki Okręg AK-AKO. VII 1944 – VIII 1945, Warszawa 1997.
Krajewski K., Na straconych posterunkach. Armia Krajowa na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej 1939–1945, Kraków 2015.
Krajewski K., Uderzeniowe Bataliony Kadrowe 1942–1944, Warszawa 1993.
Kułak J., Rozstrzelany oddział. Monografia 3 Wileńskiej Brygady NZW Białostocczyzna 1945– 1946, Białystok 2007.
Literatura rosyjska na emigracji. Współcześni pisarze rosyjscy w Polsce. Frazeologia i frazeografia. Materiały konferencji naukowej (9–10 listopada 1995 r.), red. W. Skrunda, W. Zmarzer, Warszawa 1996.
Mitzner P., Warszawski, krąg Dymitra Fiłosofowa, Warszawa 2015.
Motyka G., Na białych Polaków obława. Wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944– 1953, Kraków 2014.
Muszyński W.J., Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa 2011.
Niwiński P., Okręg Wileński AK w latach 1944–1948, Warszawa–Kraków 2014.
Piekarski M., Samotna placówka, Warszawa 1989.
Rostkowski J., Świat Muszkieterów. Zapomnij albo zgiń, Poznań 2016.
Skirgiełło A., Powstanie i rozwój Zakładu Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Warszawskiego (w zarysie), Warszawa 2001.
Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948–1956, Poznań–Warszawa 2014.
Thomas N., Caballero C., Germany’s Eastern Front Allies (2): Baltic Forces, Oxford 2012.
Tomaszewski L., Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939–1945, Warszawa 2010.
Urbanek B., Pielęgniarki i sanitariuszki w Powstaniu Warszawskim w 1944 r., Warszawa 1988.
Warszawa we wrześniu 1939 r. Obrona i życie codzienne, red. C. Grzelak, Warszawa 2004.
Wieczorkiewicz P.P., Historia polityczna Polski 1935–1945, Poznań 2014.
Wołkonowski J., Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939–1945, Warszawa 1996.
Wroniszewski J.K., Ochota – Okęcie. Przewodnik historyczny po miejscach walk i pamięci z lat 1939–1944, Warszawa 2002 (seria: Warszawskie Termopile 1944).
Zimmerman J.D., The Polish Underground and the Jews, 1939–1945, Cambridge – New York 2015.
Булгаков В., Словарь русских зарубежных писателей, New York 1993. Грибков И., Ковтун И., Жуков Д., Особый штаб „Россия”, Москва 2011.
Жуков Д., Ковтун И., 29-я гренадерская дивизия СС „Каминский”, Москва 2009.
Зарубежная Россия 1917–1939 гг.: Сборник статей, ред. В.Ю. Черняев, Санкт-Петербург 2000.
Лавринец П., К истории Виленского содружества поэтов, „Literatura” (2002), nr 44.
Окулов А., В борьбе за Белую Россию. Холодная гражданская война, Москва 2013.
Русская эмиграция в борьбе с большевизмом, ред. C.B. Волков, Mocква 2005.
Prasa:
Acta Societatis Botanicorum Poloniae Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej Dzieje Najnowsze
Echa Polesia Glaukopis
Journal of Slavic Military Studies
Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego Rocznik Mazowiecki
Rocznik Warszawski Studia Religiologica
Zagłada Żydów. Studia i Materiały
Ежегодник Дома русского зарубежья Новая Польша
Новый журнал
Internet:
http://www.cmentarzekomunalne.com.pl
http://www.dziennik.com/ http://forum.vgd.ru
http://www.gazetawilanowska.pl
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 465
Liczba cytowań: 0
