Losy emigrantów moskiewskich w Wielkim Księstwie Litewskim na przykładzie rodzin Kołyczewów i Neledińskich
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2022.8.02Słowa kluczowe
migracja, prozopografia, rody moskiewskie, Wielkie Księstwo Litewskie, Gasztołd, karieraAbstrakt
W artykule na przykładzie rodzin Neledińskich i Kołyczewów omówiono powody emigracji do Wielkiego Księstwa Litewskiego z państwa moskiewskiego w drugiej połowie XV i początkach XVI w. Na podstawie przede wszystkim dokumentów z Archiwum Piłsudskich-Giniatowiczów (AGAD) udało się wyjaśnić nie tylko stosunki rodzinne, ale też szczegóły dotyczące urzędników centralnych. Źródłem do badań były głównie księgi Metryki Litewskiej, księgi pamiątkowe (przede wszystkim Subbotnik ili Pominnik monasteru supraskiego) i Rodosłowiec Neledińskich i Kołyczewów. Udało się uściślić czas zakończenia kadencji namiestnika kiernowskiego Semena Podbereskiego i ustalić nazwisko nowego. Głównym celem było poznanie korzeni rodzin Kołyczewów i Neledińskich, a także sposobu ich przybycia do Wielkiego Księstwa Litewskiego i prześledzenie procesie adaptacji w nowym otoczeniu.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), Archiwum Piłsudskich-Giniatowiczów, sygn. LVIII, XIV Pergaminy i dokumenty królewskie. 1526–1775; sygn. XX.G, III Dokumenty odnoszące się do posiadanych przez Piłsudskich majątków. 1525–1817.
Российская национальная библиотека, Санкт-Петербург, Dział Rękopisów, f. 550 O XVII, nr 30, Список Нелединского.
Źródła drukowane
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 1 (1380–1584). Užrašymų knyga 1, wyd. A. Baliulis, R. Firkovičius, Vilnius 1998.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 3 (1440–1498). Užrašymų knyga 3, wyd. A. Baliulis, L. Anužytė, Vilnius 1998.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 4 (1479–1491). Užrašymų knyga 4, wyd. L. Anužytė, Vilnius 2004.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 7 (1506–1539). Užrašymų knyga 7, wyd. L. Anužytė, Vilnius 2011.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 12 (1522–1529). Užrašymų knyga 12, wyd. D. Antanavičius, A. Baliulis, Vilnius 2001.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 15 (1528–1538). Užrašymų knyga 15, wyd. A. Dubonis, Vilnius 2001.
Lietuvos Metrika (1522–1530). 4-oji Teismų bylų knyga, wyd. S. Lazutka, I. Valikonytė et al., Vilnius 1997.
Lietuvos Metrika (1540–1543). 12-oji Teismų bylų knyga, wyd. I. Valikonytė et al., Vilnius 2007.
Lietuvos Metrika. Knyga nr. 564 (1553–1567). Viešujų reikalų knyga 7, wyd. A. Baliulis, Vilnius 1996.
Pirmasis Lietuvos Statutas (1529 m.), wyd. S. Lazutka, I. Valikonitė, E. Gudavičius, Vilnius 2001.
Антонов А.В., Родословные росписи конца XVII века, Москва 1996 / Antonov A.V., Rodoslovnye rospisi kont͡sa XVII veka, Moskva 1996.
Археографический сборник документов, относящийся к истории Северо-Западной Руси, t. 2, Вильна 1867; t. 9, Вильна 1870 / Arkheograficheskiĭ sbornik dokumentov, otnosi͡ashchiĭsi͡a k istorii Severo-Zapadnoĭ Rusi, t. 2, Vil’na 1867; t. 9, Vil’na 1870.
Архив Юго-западной России, издаваемый Временной комиссией для разбора древних актов [в 35 тт.], cz. 7, t. 1: Акты о заселении Юго-Западной России, Киев 1886 / Archiv Jugo-Zapadnoĭ Rossii, izdavaemyĭ Vremennoĭ komissieĭ dli͡a razbora drevnikh aktov [w 35 tt.], cz. 7, t. 1: Akty o zaselenii I͡ugo-Zapadnoĭ Rossii, Kiev 1886.
Грамоти XIV ст., oprac. М.М. Пещак, Кiiв 1974 / Hramoty XIV st., oprac. M.M. Peshchak, Kiiv 1974.
Метрыка Вялiкага княства Лiтоўскага. кнiга 28 (1522–1552). Kнiга запiсаў 28 (Kопiя канца XVI ст.), wyd. В. Мянжынскi, У. Свяжынскi, Менск 2000 / Metryka Vi͡alikaha kni͡astva Litoŭskaha. Kniha 28 (1522–1552). Kniha zapisaŭ (Kopi͡a kantsa XVI st.), wyd. V. Mi͡anz͡hynski, U. Svi͡az͡hynski, Mensk 2000.
Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. Кн. Публічных спраў 1, wyd. А.І. Груша, М.Ф. Спірыдонаў, М.А. Вайтовіч, Мінск 2003 / Perapis voĭska Vi͡alikaha Kni͡astva Litoǔskaha 1528 hoda. Metryka Vi͡alikaha Kni͡astva Litoǔskaha. Kn. 523. Kn. Publichnykh spraǔ, wyd. A.I. Hrusha, V.F. Spirydonaǔ, V.F. Vojtovich, Minsk 2003.
Родословная книга князей и дворян российских и выезжих: изданная по самовернейшим спискам, Москва 1797 / Rodoslovnai͡a kniga kni͡azeĭ i dvori͡an rossiĭskich i vyezzhykh: izdannai͡a po samoveĭrneĭshim spiskam, Moskva 1797.
Русская историческая библиотека, t. 20: Литовская метрика, t. 1, Санкт-Петербург 1903; t. 33: Литовская метрика, t. 1, cz. 3: Книги публичных дел. Переписи войска Литовского, Санкт-Петербург 1915 / Russkai͡a istoricheskai͡a biblioteka, t. 20: Litovskai͡a Metrika, t. 1, Sankt-Peterburg 1903; t. 33: Litovskai͡a Metrika, t. 1, cz. 3: Knigi publichnykh del. Perepisi woĭska Litovskoho, Sankt-Peterburg 1915.
Сборник материалов по истории предков царя Михаила Федоровича Романова, cz. 1, Санкт-Петербург 1901 / Sbornik materialov po istorii predkov t͡sari͡a Mikhaila Fedorovicha Romanova, cz. 1, Sankt-Peterburg 1901.
Черепнин Л.В., Судебник 1497, w: Памятники права периода образования русского централизованного государства. XIV–XV вв., wyd. Л.В. Черепнин, Москва 1955, s. 341–462 / Cherepnin L.V., Sudebnik 1497, w: Pami͡atniki prava perioda obrazovani͡a russkogo t͡sentralizovannogo gosudarstva XIV–XV vv., wyd. L.V. Cherepnin, Moskva 1955, s. 341–462.
Opracowania
Backus O.P., Motives of West Russian Nobles in Deserting Lithuania for Moscow, 1377–1514, Lawrence 1957.
Pietkiewicz K., Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Studia nad dziejami państwa i społeczeństwa na przełomie XV i XVI wieku, Poznań 1995.
Rutkowska G., Itinerarium króla Kazimierza Jagiellończyka 1440–1492, Warszawa 2014.
Ryčkov A., Internal Factors Behind the Emergence of the Law of Treason in the Grand Duchy of Lithuania in the Mid-Fourteenth to Mid-Fifteenth Centuries, „Lithuanian Historical Studies” 20, 2016, nr 1, s. 30–51.
Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. 2: Województwo trockie XIV–XVIII wiek, red. A. Rachuba, oprac. H. Lulewicz et al., współpr. A. Macuk, J. Aniszczanka, Warszawa 2009.
Wolff J., Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa 1895.
Wolff J., Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego 1386–1795, Kraków 1885.
Бенцианов М.M., „Из княженецких и из боярских дворов служилые люди”. Послужильцы среди новгородских помещиков в конце ХV – начале XVI в., „Новгородский исторический сборник” 17(27), 2017, s. 96–118 / Bent͡sianov M.M., „Iz kni͡azhenet͡skikh i iz boi͡arskikh dvorov sluzhilye li͡udi”. Posluzhil’t͡sy sredi novogrodskikh pomeshchikov v kont͡se XV – nachale XVI v., „Novogrodskiĭ istoricheskiĭ sbornik” 17(27), 2017, s. 96–118.
Бенцианов М.M., „Княжеский элемент” в новгородской поместной корпорации на рубеже XV– VI вв., „Новгородский исторический сборник” 15(25), 2015, s. 89–112 / Bent͡sianov M.M., „Kni͡azheskiĭ ėlement” v novgorodskoĭ pomestnoĭ korporat͡sii na rubezhe XV-XVI vv., „Novgorodskiĭ istoricheskiĭ sbornik” 15 (25), 2015, s. 89–112.
Бенцианов М.M., Князья, бояре и дети боярские. Система служебных отношений в Московском государстве в ХV–XVI, Москва 2019 / Bent͡sianov M.M., Kni͡az’i͡a, boi͡are i deti boi͡arskie. Sistema sluzhebnykh otnosheniĭ v Moskovskom gosudarstve v XV–XVI, Moskva 2019.
Бенцианов М.M., Служилые элиты Московского государства. Формирование, статус, интеграция. XV–XVI вв., Москва 2019 / Bent͡sianov M.M., Sluzhilye ėlity Moskovskogo gosudarstva. Formirovanie, status, integrat͡si͡a XV–XVI vv., Moskva 2019.
Боде-Колычев М.Л., Боярский род Колычевых, Москва 1886 / Bode-Kolychev M.L., Boi͡arskiĭ rod Kolychevykh, Moskva 1886.
Буганов В.И., Разрядные книги последней четверти XV – начала XVII в., Москва 1962 / Buganov V.I., Razri͡adnye knigi posledneĭ chetverti XV – nachala XVII v., Moskva 1962.
Бычкова М.Е., Польские традиции в русской генеалогии XVII века, w: Русско-литовская знать XV–XVII вв. Источниковедение. Генеалогия. Геральдика, Москва 2012, s. 123–147 / Bychkova M.E., Pol’skie tradit͡sii v russkoĭ genealogii XVII veka, w: Russko-litovskai͡a znat’ XV–XVII vv. Istochnikovedenie. Genealogii͡a. Geral’dika, Moskva 2012, s. 123–147.
Бычкова М.Е., Родословные книги XVI–XVII вв. как исторический источник, Москва 1975 / Bychkova M.E., Rodoslovnye knigi XVI–XVII vv. kak istoricheskiĭ istochnik, Moskva 1975.
Бычкова М.Е., Русско-литовская знать. Источниковедение. Генеалогия. Геральдика, Москва 2019 / Bychkova M.E., Russko-litovskai͡a znat’. Istochnikovedenie. Genealogii͡a. Geral’dika, Moskva 2019.
Веселовский С., Феодальное землевладение в северо-восточной Руси, t. 1, cz. 1: Частное землевладение, Москва 1947 / Veselovskiĭ S., Feodel’noe zemlevladenie v severo-vostochnoĭ Rusi, t. 1, cz. 1: Chastnoie zemlevladenie, Moskva 1947.
Веселовский С.Б., Онамастикон. Древнерусские имена, прозвища и фамилии, Москва 1974 / Veselovskiĭ S., Onamastikon. Drevnerusskie imena, prozvishcha i familii, Moskva 1974.
Данилова Л.В., Очерки по истории землевладения и хозяйства в Новгородской земле в XIV– –XV в., Москва 1955 / Danilova L.B., Ocherki po istorii zemlevladenii͡a i khozi͡aĭstva v Novgorodskoĭ zemle v XVI–XV v., Moskva 1955.
Ерусалимкий К., На службе короля и Речи Посполитой, Москва 2019 / Ėrusalimskiĭ K., Na sluzhbe koroli͡a i Rechi Pospolitoĭ, Moskva 2019.
Зимин A.A., Формирование боярской аристократии в России во второй половине XV–первой трети XVI вв., Москва 1988 / Zimin A.A., Formirovane boi͡arskoĭ aristokratii v Rossii vo vtoroĭ polovine XV–pervoĭ treti XVI vv., Moskva 1988.
Зимин А.А., К изучению фальсификации актовых материалов в Русском государстве XVI– XVII вв., „Труды Московского государственного историко-архивного института” 17, 1967, s. 412–418 / Zimin A.A., K izuchenii͡u fal’sifikat͡sii aktovykh materialov v Russkom gosudarstve XVI-XVII vv., „Trudy Moskovskogo gosudarstvennogo istoriko-arkhivnogo instituta” 17, 1967, s. 412–418.
Зимин А.А., Колычевы и русское боярство в 14–16 вв., w: Археографический Ежегодник за 1963 г., Москва 1964, s. 56–71 / Zimin A.A. , Kolychevy i russkoe boi͡arstvo v XIV–XVI vv., w: Arkheograficheskiĭ Ezhegodnik za 1963 g., Moskva 1964, s. 56–71.
Казакоў А., Эміграцыя знаці з рускіх княстваў у Вялікае Княства Літоўскае (40-я гг. XV – 30-я гг. XVI ст.), Minsk 2010 / Kozakoŭ A., Ėmihratsyi͡a znatsi z ruskikh kni͡astvaŭ u Vi͡alikae Kni͡astva Litoŭskae (40-i͡a hh. XV – 30-i͡a hh. XVI st.), Minsk 2010.
Кром M.M., Судьба авантюриста: князь Семен Федорович Бельский, w: Очерки феодальной России: сб. науч. cт., t. 4, red. С.Н. Кистерев, Москва 2000, s. 105–106 / Krom M.M., Sud’ba avanti͡urista: kni͡az’ Semen Fedorovich Bel’skiĭ, w: Ocherki feodal’noĭ Rossii: sb. nauch. st., t. 4, red. S.I. Kistrev, Moskva 2000, s. 106–106.
Кром М.M., Меж Русью и Литвой. Пограничные земли в системе русско-литовских отношений конца XV–первой трети XVI в., Москва 2010 / Krom M.M., Mezh Rus’i͡u i Litvoĭ. Pogranichnye zemli v systeme russko-litovskikh otnoshcheniĭ kont͡sa XV–pervoĭ treti XVI v., Moskva 2010.
Макарий, История русской церкви, Санкт-Петербург 1857, https://azbyka.ru/otechnik/Makarij_Bulgakov/istorija-russkoj-tserkvi/4 (28 II 2022) / Makariĭ, Istorii͡a ruskoĭ t͡serkvi, Sankt-Peterburg 1857, https://azbyka.ru/otechnik/Makarij_Bulgakov/istorija-russkoj-tserkvi/4 (dostęp: 28 II 2022).
Михайлова И.Б., Служилые люди Северо-Восточной Руси в XIV – первой половине XVI века: Очерки социальной истории, Санкт-Петербург 2003 / Mikhaĭlova I.B., Sluzhilye li͡udi Severo-Vostochnoĭ Rusi v XIV – pervoĭ polovine XVI veka: Ocherki sot͡sial’noĭ istorii, Sankt-Peterburg 2003.
Назаров В.Д., О титулованной знати в России в конце XV в., w: Древнейшие государства Восточной Европы. 1998 г., Москва 2000, s. 189–206 / Nazarov V.D., O titulovannoĭ znati v Rossii v kont͡se XV v., w: Drevneĭshie gosudarstva Vostochnoĭ Ėvropy. 1998 g., Moskva 2000, s. 189–206.
Станиславский А.Л., Быкова Л.А., О родословной росписи Нелединских-Мелецких 1685 г., Генеалогические исследования: Сб. статей, Москва 1994, s. 127–141 / Stanislavskiĭ A.L., Bykova L.A., O rodoslavnoĭ rospisi Neledinskikh-Melet͡skikh 1685 g., w: Genealogicheskie issledovanii͡a: Sb. stateĭ, Moskva 1994, s. 127–141.
Тарасов А.Е., Тарасова Н.П., Летописец о зачатии Бежецкого Верху Николаевского Антониева монастыря, „Исторические Исследования. Журнал Исторического факультета МГУ” 2016, nr 5, s. 223–245 / Tarasov A.E., Tarasova N.P., „Letopisets o zachatii Bezhet͡skogo Verkhu Nikolaevskogo Antonieva monastyri͡a, „Istoricheskie Issledovanii͡a. Zhurnal Istoricheskogo fakul’teta MGU” 2016, nr 5, s. 223–245.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 114
Liczba cytowań: 0