The Origins of Polish Language Policy: "De linguarum in genere tum Polonicae seorsim praestantia et utilitate oratio" and other Writings by Jan Rybiński (Ioannis Rybinii)
DOI:
https://doi.org/10.12775/LinCop.2014.047Słowa kluczowe
Jan Rybiński, Ioannis Rybinii, polityka językowa, język polski, renesans, apologia językaAbstrakt
U źródeł polskiej polityki językowej: De linguarum in genere tum Polonicae seorsim praestantia et utilitate oratio oraz inne pisma Jana Rybińskiego (1560–1621)
W artykule omówiono pod kątem językoznawczym piśmiennictwo Jana Rybińskiego (Ioannis Rybinii, 1560–1621), związanego z Toruniem i Gdańskiem humanisty czeskiego pochodzenia. Rybiński pojawił się w historii polskiej polityki językowej w okresie renesansu. Jego idee odnoszące się do promocji języka polskiego zawarte są przede wszystkim w mowie De linguarum in genere..., wygłoszonej w 1589 r. w Gdańsku i wydanej drukiem, a także w innych – drobniejszych pismach. Poglądy Rybińskiego zostały zestawione z założeniami doktryn kościołów reformowanych (Jana Wiklifa, Jana Husa, Piotra Chelčicky’ego, Marcina Lutra i Jana Kalwina), uznających niełacińskie tłumaczenia Biblii za równoważne oryginałowi. Apologię języka polskiego De linguarum in genere... należy uznać za ważny etap na drodze emancypacji języka polskiego, spójny chronologicznie i ideowo z innymi „pochwałami” języków europejskich, jakie wyszły spod pióra Dantego Alighieri, Joachima du Bellay, Henriego Estienne’a, Martina Opitza oraz Sperone Speroniego. Analiza poglądów Rybińskiego pozwala stwierdzić, że tzw. moc języka jest zawsze pochodną prestiżu i siły ekonomicznej państwa, w którym ten język jest używany.
Bibliografia
AXER J., 2004, Łacina jako drugi język narodu szlacheckiego Rzeczypospolitej, w: J. Axer (ed.), Łacina jako język elit. Warszawa: OBTA, DiG, p. 151–156.
BENTKOWSKI F., 1982 [1814], Historya literatury polskiey: wystawiona w spisie dzieł drukiem ogłoszonych, vol. 2. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
BISKUP M. (ed.), 1982, Wybitni ludzie dawnego Torunia, Warszawa–Poznań–Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
BORZYSZKOWSKI J., (ed.), 1977, Zasłużeni ludzie Pomorza XVI wieku, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
BRÜCKNER A. (1906), Dzieje języka polskiego, Lwów: Księgarnia H. Altenberga, Warszawa: E. Wende i Spółka.
BRÜCKNER A., 1917, Walka o język, Lwów: Książnica Polska Towarzystwa Nauczyci-eli Szkół Wyższych we Lwowie.
BURKE P., 2004, Languages and Communities in Early Modern Europe, Cambridge etc.: Cambridge University Press.
CHODYNICKI I., 1974 [1833], Dykcyonarz uczonych Polaków zawierający krótkie rysy ich życia, szczególne wiadomości o pismach, i krytyczny rozbiór ważniejszych dzieł niektórych: porządkiem alfabetycznym ułożony, vol. 3: R–Z. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
DUBISZ S., 2006, Mikołaj Rej – fundament polszczyzny pisanej, parenetyk i moralista. Przegląd Humanistyczny 50 (5/6), p. 197–211.
EDER M., 2008, U źródeł aforystyki polskiej. Studium o „Przysłowiach...” Andrzeja Maksymiliana Fredry, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
FRANKOWSKA M., 2006, W poszukiwaniu oryginalności. O poezji Jana Rybińskiego, sekretarza rady miejskiej Torunia, Folia Toruniensia 6, p. 7–26.
KACPRZAK M. M., 2007, „Niech kamienie woła...” Mikołaj rej o roli literatury, pisarza i własnej twórczości [...], In: J. Sokolski, M. Cieński, A. Kochan (ed.), Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, Wrocław: Oficyna Wydawnicza
ATUT, Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
KAMPER-WAREJKO J., 2009, Gęśli Jana Rybińskiego – świadectwo normalizacji polsz-czyzny renesansowej Torunia, Linguistica Copernicana 2 (2), p. 223–241.
KLEMENSIEWICZ Z., 1976, Historia języka polskiego, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
KRZEWIŃSKA A., 1982, Jan Rybiński (ok. 1565 – po 1608), In: M. Biskup (ed.), Wybitni ludzie dawnego
Torunia, Warszawa – Poznań – Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, p. 57–62.
MAĆKOWIAK K., 2011, U źródeł polskiej świadomości językowej (X–XV wiek), Poz-nań: Wydawnictwo Poznańskie.
MAYENOWA M. R., 1955, Walka o język w życiu i literaturze staropolskiej, bibliografię opracowały B. Otwinowska, L. Pszczołowska, J. Puzynina, wyd. 2, rozszerzone, Warszawa: Państwowy Instytut
Wydawniczy.
MORAWSKI K., 1923, Walka o język polski w czasach Odrodzenia, Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej.
NADOLSKI B. (ed.), 1961, Wybór mów staropolskich, wybrał i opracował B. Nadolski, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
NOWAK Z., 1992, Jan Rybiński, In: Polski słownik biograficzny, t. 33., Kraków, Wrocław etc.: Polska Akademia Umiejętności, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Polska Akademia Nauk. Instytut Historii, p. 329–331.
NOWAK Z., ŚWIDERSKA A., 1968, Wstęp, In: J. Rybiński, Wiersze polskie, Gdańsk, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, p. VII–XCVIII.
PAWŁOWSKI A., 2012, Jan Rybiński (1560–1621) w historii polskiej polityki językowej, In: A. Burzyńska-Kamieniecka, A. Libura (eds.), Sapientia ars vivendi: Księga Jubileuszowa ofiarowana Profesor Annie Dąbrowskiej, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, p. 275–288.
RYBIŃSKI J., 1589, Ioannis Rybinii, Poloni, De linguarum in genere tum Polonicae seorsim praestantia et utilitate oratio. Habita in celebri Dantiscanorum collegio V Idus Iulii Anno Christi 1589, Dantisci in officina typographica Iacobi Rhodi, [Jana Rybińskiego, Polaka, O ważności i użyteczności języków w ogóle, a w szczególności języka polskiego mowa, wygłoszona w sławnym kolegium gdańskim 11 lipca roku Pańskiego 1589, W Gdańsku, w drukarni Jakuba Rhodego].
RYBIŃSKI J., 1968, Wiersze polskie, edition Z. Nowak and A. Świderska, Gdańsk, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
SALMONOWICZ S., 1979, Obrońcy i miłośnicy języka
polskiego w Toruniu XVI–XVI II w., Toruń: Książnica Miejska im. M. Kopernika.
TASZYCKI W., 1953, Obrońcy języka polskiego: wiek XV–XVIII, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
ULEWICZ T., 1956, W sprawie walki o język polski w pierwszej połowie XVI w.: (paralele czeskie, problem przedmów drukarskich), Język Polski 36, p. 81–97.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 895
Liczba cytowań: 0
