Źródła pisane i archeologia: przykład Góry Katedralnej w Chełmie
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2016.123.2.01Palabras clave
archeologia, księstwo halicko-wołyńskie, kronika halicko-wołyńska, Daniel Romanowicz, zespół rezydencjonalny, Góra Katedralna w ChełmieResumen
Archeolodzy badający zabudowę rezydencjonalną Daniela Romanowicza na Górze Katedralnej w Chełmie (XIII w.) mają godną uwagi płaszczyznę porównań dokonywanych odkryć z tekstem Kroniki halicko-wołyńskiej. Jest wysoce prawdopodobne, że przynajmniej niektóre spośród zamieszczonych w Kronice opisów miejsc i obiektów pochodzić mogą z pierwszej ręki. Dla badacza, nie będącego specjalistą w zakresie krytycznej analizy tekstów źródłowych, konfrontacja zapisów kronikarskich z odkryciami archeologicznymi jest więc interesującym wyzwaniem. W artykule przedstawiono dylematy archeologa, który mając do dyspozycji różne kategorie danych, próbuje je porównywać z zapisami kronikarskimi.
Tekst kroniki dostarcza interesujących danych na temat położenia miasta Chełma, elementów zabudowy Góry Katedralnej, w tym lokalizowanego tam ośrodka grodowego, niektórych świątyń i świeckich elementów zabudowy monumentalnej, pożaru miasta odnotowanego w kronice pod rokiem 1256, jak również zagadkowego wieżowego obiektu położonego w okolicach miasta, a także struktury demograficznej i etnokulturowej oraz zajęć mieszkańców miasta czasów Daniela i innych.
Odnotowano, że w kronice brak jest odniesień do kilku istotnych elementów, znajdujących poświadczenie w wynikach badań archeologicznych. Wielką enigmą pozostaje kształt rezydencji książęcej. W kronice nie znajdujemy też odniesień do katastrofy budowlanej, jaka najpewniej wydarzyła się w trakcie wznoszenia muru obwodowego rezydencji. Zastanawia też milczenie źródła na temat trzeciej wieży wzniesionej w pobliskim Stołpiu. Jest to o tyle dziwne, że zgodnie z wynikami przeprowadzonych badań mógł to być pierwszy monumentalny obiekt wzniesiony na ziemi chełmskiej jeszcze w czasach Romana Romanowicza, przebudowany w czasach danielowskich. Pozostaje zatem zagadką, dlaczego tak charakterystyczny i unikatowy obiekt obronno-sakralny, znajdujący się na przedpolu książęcego zespołu rezydencjonalnego, nietypowy w tej części Europy, znalazł się na poboczu zainteresowań kronikarskich.
W innych przypadkach tekst Kroniki halicko-wołyńskiej umożliwia konfrontację zapisu kronikarskiego z odkryciami archeologicznymi. Niejednokrotnie zgodność tekstu z wynikami badań nie budzi wątpliwości. Ale w odniesieniu do rezydencji książęcej autor kroniki podaje najczęściej kilka wybranych, interesujących go szczegółów, brak natomiast danych na temat jej formy i cech przestrzennych.
Zapewne wiele spośród sygnalizowanych wyżej niewiadomych można będzie uściślić poprzez poszerzenie zakresu badań. Nie bardzo nadal bowiem wiadomo, jak była zagospodarowana północna część Góry Katedralnej oraz czy znajdująca się w południowej jej części bazylika była w grodzie, czy też w dzielnicy miejskiej. Rozwiązanie tych, podobnie jak i wielu innych problemów stanowi istotne zadanie dla ekipy badawczej na najbliższą przyszłość.
Citas
Baran, Oleksandr. „Datuvannâ zasnuvannâ mìsta Holma v Galicʹko-Volinsʹkomu lìtopisì”. Ukraïna v Centralʹno-Shìdnìj Êvropì (z najdavnìših časìv do kìncâ XVIII st.) 5 (2005): 428–448.
Baran, Oleksandr. „Rannʹomoderna knižna tradicìâ pro Holm XI stolìttâ”. Ruthenica 4 (2005): 98–114.
Buko, Andrzej. Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2011.
Buko, Andrzej. „Monumentalna zabudowa Góry Katedralnej w Chełmie”. Archaeologia Historica Polona 15, nr 1 (2005): 69–83.
Buko, Andrzej. „Średniowieczne kamienne wieże ziemi chełmskiej”. Przegląd Archeologiczny 62 (2014): 125–146.
Buko, Andrzej, red. Zespół wieżowy w Stołpiu. Badania 2003–2005. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2009.
Buko, Andrzej, Radosław Dobrowolski, Tomasz Dzieńkowski, Stanisław Gołub, Wasyl Petryk, Teresa Rodzińska-Chorąży. „A palatium or residential complex? Recent research into the northern part of Góra Katedralna (Wysoka Górka). Chełm / Palatium czy zespół rezydencjonalny? Północna część Góry Katedralnej w Chełmie (Wysoka Górka) w świetle wyników najnowszych badań”. Sprawozdania Archeologiczne 66 (2014): 101–154.
Chudzik, Dominik. Chrześcijańska architektura sakralna Rusi Halickiej i Wołyńskiej (do końca panowania Daniela Romanowicza). Rzeszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego; Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 2014.
Dąbrowski, Dariusz. „Źródła pisane do dziejów Góry Katedralnej w Chełmie”. W „Zespół rezydencjonalno-sakralny na Górze Katedralnej w Chełmie”. Wyniki badań, Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, 2013.
Dzieńkowski, Tomasz. „Góra Chełmska we wczesnym średniowieczu”. W Badania archeologiczne o początkach i historii Chełma, red. Ewa Banasiewicz-Szykuła, 73–83. Lublin: Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków, 2002.
Dzieńkowski, Tomasz. „Das mittelalterliche Chełm im Lichte archaologischer Quellen / Średniowieczny ośrodek chełmski w świetle źródeł archeologicznych”. Analecta Archaeologica Ressoviensia 7 (2012): 371–458.
Dzieńkowski, Tomasz. „Wczesnośredniowieczne osadnictwo ziemi chełmskiej”. Praca doktorska, Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, 2010.
Dzieńkowski, Tomasz, Stanisław Gołub, Wasyl Petryk. „Zespół rezydencjonalno-sakralny na Górze Katedralnej w Chełmie. Analiza stratygraficzna wykopów z badań archeologicznych w sezonach 2010–2012”. Wyniki badań, Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, 2013.
Gazda, Lucjan. „Surowce, materiały i technologie XIII-wiecznego zespołu rezydencjonalno-sakralnego na Górze Katedralnej w Chełmie”. Wyniki badań, Instytut Archelogii i Etnologii PAN w Warszawie, 2012.
Gołub, Stanisław. „Badania archeologiczne chełmskich studni zabytkowych”. Rocznik Chełmski 3 (1997): 369–381.
Gołub, Stanisław, Tomasz Dzieńkowski. „Osada przygrodowa z czasów księcia Daniela Romanowicza w Chełmie”. W Badania archeologiczne o początkach i historii Chełma, red. Ewa Banasiewicz-Szykuła, 57–71. Lublin: Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków, 2002.
Jusupović, Adrian. „«Богу же изволившю Данилъ созда градъ Холмъ». Geneza Chełma i jego biskupstwa”. Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej 12, z. 6 (2014): 11–26.
Kłoczowski, Jerzy. „Zarys historii rozwoju przestrzennego miasta Chełma”. Roczniki Humanistyczne 6, nr 5 (1958): 193–221.
Lerue, Adam. Album Lubelskie rysowane z natury przez A. Lerue. Oddział II. Z. 4, Chełm i wieża w Bieławinie – Wieża w Stołpiu – Zamek w Sielcu – Kościół w Spasie – Pomnik Chańskich w Uchaniach – Kościół w Tarnogórze. Warszawa: Drukarnia Jana Jaworskiego, 1860.
Natkański, Karol. „Początki kultu na Górce Chełmskiej”. Eastern Review 4 (2000): 411–423.
Natkański, Karol. „Studnia na Górce Katedralnej w Chełmie”. Rocznik Chełmski 3 (1997): 383–391.
Poppe, Andrzej. „Gród Wołyń. Z zagadnień osadnictwa wczesnośredniowiecznego na pograniczu polsko-ruskim”. Studia Wczesnośredniowieczne 4 (1958): 227–300.
Rappoport, Pavel Aleksandrovič. „Cholm”. Sovetskaâ arheologiâ 20 (1954): 313–323. Rodzińska-Chorąży, Teresa. „Relikty architektoniczne zespołu rezydencjonalnego na Wysokiej Górce w Chełmie”. W „Zespół rezydencjonalno-sakralny na Górze Katedralnej w Chełmie”. Wyniki badań, Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, 2013.
Rudnik, Stanisława. „Wyniki badań architektonicznych kościoła w Podgórzu, gm. Chełm”. W Najważniejsze odkrycia archeologiczno-architektoniczne Chełma i okolic. Materiały z sesji naukowej odbytej w Chełmie 1 XII 1995 r., red. Stanisław Gołub, 39–52. Chełm: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Oddział Wojewódzki w Chełmie, 1997.
Ruszkowska, Urszula. „Chełm-Bieławin. U źródeł miasta”. W Badania archeologiczne o początkach i historii Chełma, red. Ewa Banasiewicz-Szykuła, 37–56. Lublin: Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków, 2002.
Ruszkowska, Urszula. „Czy na Górce Chełmskiej znajdowało się miejsce kultu pogańskiego?”. Eastern Review 4 (2000): 405–410.
Ruszkowska, Urszula. „Ze studiów nad wczesnośredniowiecznym rejonem osadniczym w Chełmie-Bieławinie”. Lubelskie Materiały Archeologiczne 3 (1990): 55–89.
Smorąg-Różycka, Małgorzata. „L’Architecture sacrale orthodoxe de Galicie-Volhynie du XIIIe siècle: une synthèse des formes traditionnelles Byzantines et romanes?”. Byzantina et Slavica Cracoviensis 3 (2001): 181–192.
Zimmer, Bolesław. Miasto Chełm. Zarys historyczny. Warszawa: PWN, 1974.
Descargas
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Stats
Number of views and downloads: 477
Number of citations: 0