Rewindykacja dóbr kultury na Dolnym Śląsku w latach 1945–1949
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2016.123.1.03Słowa kluczowe
straty wojenne, rewindykacja, Dolny Śląsk, grabież kulturyAbstrakt
Przez cały okres II wojny światowej polscy muzealnicy, archiwiści i bibliotekarze starali się gromadzić informacje na temat grabieży dóbr kultury prowadzonej przez niemieckie władze okupacyjne. Dane dotyczące skutków tej działalności, osób w nią zaangażowanych, a także miejsc wywozu zbiorów sztuki, kolekcji bibliotecznych i archiwalnych, trafiały do specjalnej komórki rządu polskiego na uchodźstwie w Londynie. Zgromadzona w ten sposób dokumentacja stała się ważnym elementem działań rewindykacyjnych podjętych przez urzędników Ministerstwa Kultury i Sztuki na kilka miesięcy przed zakończeniem wojny. Ze względu na doniesienia wskazujące, że duża część zbiorów została wywieziona na Dolny Śląsk, już w lutym 1945 r. podjęto starania, by dotrzeć na tereny tej niemieckiej prowincji zajęte przez Armię Czerwoną i rozpocząć poszukiwania zrabowanych dóbr kultury. Inicjatywa ta nie mogła być jednak zrealizowana z uwagi na wciąż istniejące zagrożenie działaniami wojennymi oraz aktywność radzieckich oddziałów, które zajmowały się przejmowaniem „poniemieckiego” majątku (w tym zbiorów muzealnych). Dopiero w maju 1945 r., kiedy władzę na terenie Dolnego Śląska przejęła polska administracja, muzealnicy, archiwiści i bibliotekarze uzyskali możliwość podjęcia działalności rewindykacyjnej. Gromadzone przez lata informacje okazały się niezwykle wartościowe. Dzięki nim odkrywano kolejne składnice, w których znajdowały się liczne dobra kultury wywiezione z Polski przez niemieckie władze okupacyjne. W ciągu kilku lat z Dolnego Śląska rewindykowano duże ilości dzieł sztuki, archiwaliów i zbiorów bibliotecznych. W raporcie Biura Rewindykacji i Odszkodowań Wojennych, które pod koniec lat czterdziestych XX w. koordynowało tę operację, znalazła się informacja wskazująca, że w latach 1945–1950 z terenu Dolnego Śląska wysłano 28 wagonów kolejowych i 118 samochodów ciężarowych zawierających dobra kultury zrabowane z polskich kolekcji.Bibliografia
Estreicher, Karol, jr. Straty kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939–1944 wraz z oryginalnymi dokumentami grabieży. Kraków: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, 2003.
Gębczak, Józef. Losy ruchomego mienia kulturalnego i artystycznego na Dolnym Śląsku w czasie ostatniej wojny. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 2000.
Jarocki, Robert. Rozmowy z Lorentzem. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981.
Kowalski, Jacek Michał, Jarosław Robert Kudelski i Robert Sulik. Lista Grundmanna. Warszawa: Melanż, 2015.
Kudelski, Jarosław Robert. „Trofiejne brygady na Ziemiach Odzyskanych”. Mówią Wieki, wydanie specjalne, 2 (2013): 55–63.
Kudelski, Jarosław Robert. Zaginiony Rafael. Kulisy największej kradzieży nazistów. Kraków: Wydawnictwo Technol, 2014.
Kudelski, Jarosław Robert. Zrabowane skarby. Losy dzieł sztuki na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej. Kraków: Wydawnictwo Technol, 2012.
Kulczyński, Stanisław. „Dni 10–11 maja 1945 roku we Wrocławiu”. W Pierwsze lata na Ziemiach Zachodnich, red. Bolesław Broś, 16–34. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut / Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 2005.
Lorentz, Stanisław. „W Muzeum i gdzie indziej”. W Walka o dobra kultury. Warszawa 1939–1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970.
Majewski, Piotr. Wojna i kultura. Instytucje kultury polskiej w okupacyjnych realiach Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2005.
Matelski, Dariusz. Grabież i restytucja polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych. Kraków: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, 2006.
Młynarski, Ryszard. „Trudne początki — Grupa Naukowo-Kulturalna”. W Pierwsze lata na Ziemiach Zachodnich, red. Bolesław Broś, 35–39. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut / Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 2005.
Skuza, Cezariusz. Wojenne i powojenne losy polskich skarbów narodowych. Toruń: Wydawnictwo Naukowe WSO im. gen. J. Bema, 1994.
Witek, Zbigniew Kazimierz, oprac. Dokumenty rewindykacji polskich dóbr kultury zrabowanych przez Niemców w latach 1939–1944 z archiwum Karola Estreichera jr., największego rewindykatora w historii Europy (1939–1975). Kraków: Pałac Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, 2015.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 461
Liczba cytowań: 0