Selekcja, brakowanie i początki nadzoru nad nimi w Galicji do wybuchu pierwszej wojny światowej

Abstrakt

Regulacje dotyczące wydzielenia dokumentacji do zniszczenia, pojawiały się w Cesarstwie Austriackim już na początku XIX w. Ich autorami były lokalne władze państwowe, które poszukując miejsca dla wytwarzanych na bieżąco akt, doraźnie zarządzały usunięcie starych papierów z registratur własnych i podległych im urzędów. W 1832 r. wydany został dekret cesarski, który nakazywał powszechnie usuwanie z registratur akt bezużytecznych. Jednocześnie zarządzał pozostawienie materiałów istotnych z historycznego punktu widzenia. Z zapisów dekretu czerpały ministerstwa monarchii wydając przepisy dotyczące selekcji i brakowania akt w podległych im urzędach. Największą aktywność w tym zakresie przejawiało c. k. Ministerstwo Sprawiedliwości. Wszystkie wydane przez nie do 1897 r. przepisy powstały bez współudziału archiwistów, nie przewidywały także kontroli selekcji i brakowania prowadzonej przez powstające od początku lat 60. XIX w. archiwa historyczne. W poł. XIX w. powstała w Wiedniu Centralna Komisja do Badania i Zachowywania Zabytków Architektury (k.k. Central-Commission zur Erforschung und Erhaltung der Baudenkmale), która stała się zalążkiem austro-węgierskiej służby ochrony zabytków obejmującej swoim zainteresowaniem także archiwalia. Jej konserwatorzy i korespondenci działający w Galicji od 1888 r. zbierali informacje o działających na prowincji archiwach, inwentaryzowali je i zapobiegali niszczeniu. W tych działaniach byli wspierani przez administrację krajowa i biblioteki naukowe. W 1897 r. wydane zostały przepisy zobowiązujące sądy Austro-Węgier do informowania archiwów krajowych historycznych o planowanym zniszczeniu akt. Wówczas także lokalne władze ogólne w Galicji nakazały podległym sobie urzędom informować o takich działaniach konserwatorów sztuki. W rzeczywistości, to archiwa krajowe aktów grodzkich i ziemskich w Krakowie i Lwowie stały się jedynymi instytucjami zaangażowanymi w nadzór nad brakowaniem akt przez aktotwórców, bo zdecydowana większość instytucji planujących wówczas zniszczenie dokumentacji była sądami. Archiwa ze względu na swoją sytuację finansową starały się zbierać informacje o wybranych do zniszczenia aktach korespondując z sądami, czasem prosiły o nadesłanie im akt które archiwiści chcieli przejrzeć osobiście, sporadycznie organizowały wyjazdy swoich pracowników na prowincję by tam przeprowadzili ekspertyzę dokumentacji.