Uwagi do działalności naukowej Johanna Heinricha Abichta w Wilnie w świetle nowych źródeł
DOI:
https://doi.org/10.12775/RF.2017.035Słowa kluczowe
Johann Heinrich Abicht, kantyzm, filozofia polska, filozofia niemiecka, Uniwersytet WileńskiAbstrakt
Johann Heinrich Abicht (1762–1816), profesor w Erlangen, autor ponad dwudziestu książek, znany kantysta, przez dwanaście lat był profesorem logiki i metafizyki w Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim. Ten niezwykle wcześniej aktywny uczony, skłonny do formułowania znanych idei w sposób oryginalny, w Wilnie nieomal zamilkł. Co było powodem tej nagłej zmiany? Jaką rolę odegrał Abicht w życiu naukowym Wilna? Celem artykułu jest przedstawienie informacji o nowych źródłach, które uzupełniają biografię naukową Abichta (w szczególności najmniej znany okres jego pracy naukowej i dydaktycznej w Wilnie). Prezentuję tu wyniki badań archiwistycznych przeprowadzonych w Krakowie, Wilnie, Kijowie i Tartu. Z zachowanych materiałów wynika, że aktywność naukowa Abichta w Wilnie nie zmalała, ale jej zasięg i skuteczność oddziaływania uległy zmianie w wyniku niekorzystnych czynników, na które filozof nie miał wpływu. W Wilnie Abicht rozwijał głównie filozoficzną psychologię i filozofię praktyczną.
Bibliografia
Teksty źródłowe (rękopisy):
Biblioteka Narodowa Ukrainy im. Wernadskiego w Kijowie
[Wykłady o historii filozofii] – rkps F1-6153.
Praelectionis logice: introductio in logicam – rkps F1-6154.
(a) Demonstratio quorum que ad institutions praesertim philosophicas pertinent. 1804 (mense November); (b) Encyclopedia Philosophiae; (c) Encycl. Philos. / Critica mentis) – rkps F1-6155.
Logica – rkps F1-6156.
Logica Condillaci in examen vocata – rkps F1-6157.
(a) Philosophiae proprie sic dictae brevissima delineatio et in duos cursus academicus division (dissertate. pro. cathed.); (b) Methapysica – rkps F1-6158.
Anthropologiae psychological – rkps. F1-6159.
Psychologiae pars II. Psychologia practica pura sive de natura hominis mondi – rkps. F1-6160.
Anthropologiae psychica – rkps. F1-6161
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie
[Korespondencja pisana do Księcia A. J. Czartoryskiego] – rkps 5450.
[Korespondencja rektora Hieronima Strojnowskiego] – rkps 6395 t. 2.
Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie
[Dokumentacja Kuratorii Czartoryskiego]: – rkps F2-KC10; rkps F2-KC 11; rkps F2-KC 12; rkps F2-KC 28; rkps F2-KC 129; rkps F2-KC 174; rkps F2-KC 208; rkps F2-KC 209; rkps F2-KC 232; rkps F2-KC 265; rkps F2-KC 277.
[Listy J. H. Abichta do władz Uniwerstytetu wileńskiego Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie]: – rkps F2-KC385.
Bemerkungen über den neuen Entwurf der Statuten für die Wilnow Akademie vom Prof. Abicht, 30 IV 1808 – rkps F2-KC10.
Einige Bemerkungen und Wünsche der Weisheit und Gerechtigkeit einer hochstpreiβlichen Kaisern Kuratel unterthanigst vorgelegt von Johann Heinrich Abicht Dr u[nd] Prof[essor] der Philos[ophie]1806 im Monath August) – rkps F2-KC1.
[Opinia Wydziału Nauk Moralnych i Politycznych o piśmie Abichta pt. Philosophia proprie sic dicta brevissima delineatio; z dnia 20 kwietnia 1809] – rkps F2-KC383.
Plan des logisch-metaphysischen Kursus / Ac Desctiption Cursus Logices ac Metaphysices – rkps F2-KC5.
Biblioteka Uniwersytecka w Tartu
[List J. H. Abichta do K. Morgensterna] – rkps F-3, Mrg CCCXLII.
Drukowane prace Abichta z okresu wileńskiego:
Initia philosophiae propriae sic dictae I. Liber psychologiae partem primam continens, Wilnae 1814.
O granicach doświadczenia, „Gazeta Literacka Wileńska” 1805 [przedruk w: J. Bieliński, Uniwersytet Wileński, Kraków 1899–1900, t. 2, s. 399 i nast.; nowe wydanie w: W. Tatarkiewicz (red.), Jakiej filozofii Polacy potrzebują, Warszawa 1970, s. 274 i nast.].
Relacje i źródła z epoki:
Catalogus Praelectionum in Caesarea Universitate Vilnensi a calendis… [ogłoszenia drukowane kursów uniwersyteckich w Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim w zbiorach Biblioteki Czartoryskich w Krakowie].
Jundziłł Stanisław, Cudzoziemcy w Uniwersytecie (Urywek pamiętnika ks Stanisława Jundziłła: Zbiór ułamkowych wiadomości), [w:] Janowski Ludwik, W promieniach Wilna i Krzemieńca, Wilno 1923.
Opracowania:
[anon.] ‘Die Doctor-Prmotion auf der hohen Schule zu Würzburg, den 12ten Julius 1798. Allen orthodoxen und heterosoxen Theologen und Philosophen Teutschlands gewidmet’, Argus eine Zeitschrift für Franken und die angrenzenden Ländern, vol. 2, pt 1 (Coburg, Leipzig 1803), ss. 163–248.
Anemüller Bernhard, Abicht, Johann Heinrich, in: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 1, Duncker & Humblot, Leipzig 1875, s. 21.
Bieliński Józef, Uniwersytet Wileński, Kraków 1899–1900, t. 2, ss. 397–403.
Bobkowska Wanda, Abicht Jan Henryk, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1. Kraków 1935, ss. 6–7.
Fikenscher, Georg Wolfgang Augustin, Vollständige akademische Gelehrten Geschichte der königlich preuβischen Friedrich-Alexander Universität zu Erlangen von ihrer Stiftung bis auf gegenwärtige Zeit, pts I-III, Nuremberg 1806.
Harassek Stefan, Kant w Polsce przed rokiem 1830, Kraków 1816.
Klemme, Heiner F., Abicht, Johann Heinrich (1762–1816), [w:] The Bloomsbury Dictionary of Eighteenth-Century German Philosophers, (ed.) Heiner F. Klemme, Manfred Kuehn, London – New York 2016, pp. 4–6.
Klemme Heiner F., Abicht, Johann Heinrich, [w:] Die Deutsche Literatur. Biographisches und Bibliographisches Lexicon in sechs Reihen, hrsg. von Hans-Gert Roloff, Reihe IV: Die Deutsche Literatur von 1720–1830. Abteilung A: Autorenlexikon, vol. 1, Stuttgart-Bad Cannstatt 1998, ss. 77–85. [zawiera pełną bibliografię dzieł Abichta].
Klemme Heiner F., The Goals and Rights of Humankind, in J. H. Abicht’s ‘Naturrecht’, „Problemos”, Vilnius, vol. 68 (2005), ss. 159–166.
Klippel Diethelm, Politische Freiheit und Freiheitsbegriff im deutschem Naturrecht des 18. Jahrhunderts, Paderborn 1976.
Kößler Henning (Hrsg.), 250 Jahre Friedrich-Alexander-Universität Erlangen-Nürnberg. Festschrift (Erlanger Forschungen, Sonderreihe, Bd. 4), Erlangen 1993.
Johanny Carl, Die Friedrichs-Akademie zu Bayreuth, Einst und Jetzt 21 (1976), S. 185–190.
Neubig, Andreas, Dr. Johann Heinrich Abicht, Professor der Philosophie zuerst in Erlangen, zuletzt in Wilna. Einer der tieffsten Denker Teutschlands, Bayreuth 1843.
Personalstand der Friedrich-Alexanders Universität Erlangen in ihrem ersten Jahrhundert. Kunstmann, Erlangen 1843.
Stadtmuseum Erlangen (Hrsg.), Die Friedrich-Alexander-Universität Erlangen-Nürnberg 1743–1993. Geschichte einer deutschen Hochschule (Ausstellungskatalog, Veröffentlichungen des Stadtmuseums Erlangen, Nr. 43), Nürnberg 1993.
Tunaitis Stepas, J. H. Abichto filosofijos ištakos, „Kultūros. Filosofija. Sociologija”, t. 20, nr 1 (2009), ss. 19–27.
Tunaitis Stepas, Moralės dėsnių problema j. H. Abichto ii kūrybinio laikotarpio (1794–1816 m.) Veikaluose, Lietuvos TSR Mokslų akademijos darbai, A serija, 1973, t. 1 (42), p. 19–32.
Tunaitis Stepas, Jausmų interpretavimas ankstyvuosiuose etiniuose j. H. Abichto kūriniuose, Lietuvos TSR Mokslų akademijos darbai, A serija, 1972, t. 3 (40), p. 51–64.
Tunaitis Stepas, Zarysy filozofii kantowskiej u J. H. Abichta, przeł. Teresa Dalecka, „Colloquia Communia” 2006, [nr.] 1-2 (80-81), ss. 27–33.
Wendehorst Alfred, Geschichte der Universität Erlangen-Nürnberg 1743–1993. Verlag C. H. Beck, 1993.
Wendehorst Alfred (Hrsg.), Erlangen. Die Geschichte der Stadt in Darstellung und Bilddokumenten, München 1984.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 355
Liczba cytowań: 0