O czytaniu i odczytaniu dzieł literatury staropolskiej. Czy językoznawca czyta inaczej?
DOI:
https://doi.org/10.12775/LinCop.2012.004Słowa kluczowe
analiza historycznojęzykowa, transkrypcja i transliteracja tekstu dawnego, oznaczanie barwy samogłosek, cechy grafii starodruku, cechy rękopiśmienneAbstrakt
W artykule przedstawiono, na ile wiedza z zakresu językoznawstwa historycznego pomaga w należytym zrozumieniu oraz interpretacji tekstów dawnych. Na wybranych przykładach wykazano, że dopiero szczegółowa analiza językowa da niekiedy nie tylko możliwość właściwego odczytania poszczególnych wyrazów, wraz z ich semantyczno-gramatyczną charakterystyką, ale także pozwoli na samo zrozumienie tekstu. Całościowa analiza językowa tekstu dawnego możliwa jest jednak tylko wtedy, gdy badacz ma do czynienia z oryginałem bądź jego należycie sporządzoną transliteracją, dopiero wówczas można bowiem wyciągać pewne wnioski, np. te wynikające z barwy samogłosek.
Zwrócono również uwagę na konieczność uciekania się do wiedzy pozajęzykowej, z zakresu szeroko pojętej historii języka lub w ogóle historii. Pomocne zatem okazują się np.: znajomość dawnych praktyk rękopiśmiennych a także wydawniczych w poszczególnych oficynach drukarskich, analiza porównawcza tekstów tłumaczonych i oryginałów, analiza leksykograficzna, odwołania kulturowe.
Bibliografia
Źródła
BielKron – M. Bielski, 1564, Kronika, to jest historyja świata..., Kraków: M. Siebeneicher. CiekPotr – P. Ciekliński, 1597, Potrójny z Plauta, Zamość: Druk. Akademii, M. Łęski.
GliczKsiąż – E. Gliczner, 1558, Książki o wychowaniu dzieci..., Kraków: M. Siebeneicher.
GosłCast – S. Gosławski, 1597, Castus Ioseph..., Kraków: Druk. Łazarzowa, J. Januszowski.
JanNKarKoch – J. Januszowski, 1594, Nowy karakter polski [...] i Ortografia polska Jana Kochanowskiego, Jego M. P. Łukasza Górnickiego, [...] Jana Januszowskiego, Kraków: Druk. Łazarzowa, J. Januszowski.
JanStat – J. Januszowski, 1600, Statuta prawa i konstytucyje łacińskie i polskie, z Statutów Łaskiego i Herborta i z Konstytucyj Koronnych zebrane…, Kraków:
Druk. Łazarzowa, J. Januszowski. KochCz – J. Kochanowski, 1589, O Czechu i Lechu historyja naganiona, Kraków: Druk. Łazarzowa, J. Januszowski.
KochFr – J. Kochanowski, 1584, Fraszki, Kraków: Druk. Łazarzowa, J. Januszowski.
KochList – J. Kochanowski, 1571, List do Fogelwedera (rkp.), Czarnolas.
KochPieś – J. Kochanowski, 1586, Pieśni..., Kraków: Druk. Łazarzowa, J. Januszowski.
KochTarn – J. Kochanowski, 1586, O śmierci Jana Tarnowskiego..., Kraków: Druk. Łazarzowa, J. Januszowski.
Leop – J. Leopolita, 1561, Biblija, to jest księgi Starego i Nowego Zakonu..., Kraków: Dziedzice Marka Szarffenberga.
March – Jan z Koszyczek, 1521, Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym..., Kraków: H. Wietor.
Mącz – J. Mączyński, 1564, Lexicon Latino-Polonicum, Królewiec: J. Daubmann.
PudłFr – M. Pudłowski, 1586, Fraszek księga pierwsza..., Kraków: Druk. Łazarzowa, J. Januszowski.
RejZwierc – M. Rej, 1568, Źwierciadło albo kstałt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawam jako we źwierciadle przypatrzyć..., Kraków: M. Wirzbięta.
RejZwierz – M. Rej, 1562, Źwierzyniec, w którym rozmaitych stanów ludzi, źwirząt i ptaków kstałty, przypadki i obyczaje są właśnie wypisane..., [Kraków: M. Wirzbięta].
ReszPrz – S. Reszka, 1585, Przestroga pastyrska..., Poznań: J. Wolrab.
SarnStat – S. Sarnicki, 1594, Statuta i metryka przywilejów koronnych..., Kraków: Druk. Łazarzowa, J. Januszowski.
TerentMatKęt – Mateusz z Kęt, 1545, Ex P. Terentii comediis Latinissimae colloquiorum formulae..., Kraków: M. Szarffenberg.
Bibliografia
Brückner A., 1903, Przyczynki do słownictwa polskiego, Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności, Druk. Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Chmielowski P., 1898, Nasza literatura dramatyczna, t. 1, Petersburg: Nakładem Księgarni K. Grendyszyńskiego.
Górski K., Kaufmanowa T. (opr.), 1973, S. Gosławski, Castus Ioseph, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Hahn W., 1906, Literatura dramatyczna w Polsce XVI wieku, w: Archiwum Naukowe. Wydawnictwo Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej, Dział I, T. III, zesz. 3, Lwów: Nakładem Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Krzyżanowski J. (opr.), 1967, Jan Kochanowski, Dzieła polskie, t. 1, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy [wyd. 5].
Luto-Kamińska A., 2013, Między dosłownością a obyczajowością (o wpływie norm kulturowo-obyczajowych na oddawanie w przekładzie realiów stanowiących temat tabu w kulturze tłumacza), w: Prace Komisji Językoznawczej Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, t. XXIII: Język – wielokulturowość – tożsamość, Bydgoszcz [w druku].
Mayenowa M. R., Wilc zewska K. (opr.), 1991, J. Kochanowski, Dzieła wszystkie. Wydanie sejmowe, t. 4: Pieśni, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Nadolski B., 1952, Dokoła prac przekładowych w XVI wieku, Wrocław: Wrocławska Drukarnia Naukowa.
Sinko T. (opr.), 1927, J. Kochanowski, Pieśni i wybór innych wierszy, Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, druk. W.L. Anczyca i sp.
SPJK: Kuca ła M. (red.), 2008, Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, t. 4, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
SPXVI – Mayenowa M. R., Pepłowski F. (red.), 1975 (t. 9), 1985 (t. 16), 2011 (t. 35),
Słownik polszczyzny XVI wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo IBL PAN (oraz materiały z kartoteki pracowni tegoż słownika w Toruniu).
SW – Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W., 1952, Słownik języka polskiego, t. 2. Warszawa: Nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Drukarnia „Gazety Handlowej”.
Zawiliński R. (opr.), 1889, Szymona Szymonowicza Castus Ioseph przekładania Stanisława Gosławskiego 1597, w: Biblijoteka Pisarzów Polskich, Kraków: Drukarnia „Czasu” Fr. Kluczyckiego i sp.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 420
Liczba cytowań: 0