Krzyżacki murowany zamek komturski w Kłajpedzie w świetle średniowiecznych źródeł pisanych
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2015.001Abstrakt
Na podstawie przeprowadzonej analizy źródeł udało się ustalić, że pierwszy gród (o charakterze drewniano-ziemnym) wzniesiono w Kłajpedzie w 1253 roku. Wbrew twierdzeniom dotychczasowych uczonych wspomniany w dokumencie z 1254 roku „Bergfried” był drewnianą wieżą zlokalizowaną w bliskim sąsiedztwie grodu na jakiejś wyspie w ujściu wód Zalewu Kurońskiego do Bałtyku. W 1290 roku warownię na planie czworoboku – prostokąta otaczał mur kamienny (potwierdzony w 1323 roku). Niestety, zabudowa przestrzeni jej wnętrza z tego czasu nie jest znana.
Zarówno w źródłach trzynasto-, jak i czternastowiecznych, redagowanych w języku łacińskim,
była ona określana mianem „castrum”. Cała trudność w interpretacji odnośnych
przekazów polega na tym, że przynajmniej do lat dziewięćdziesiątych XIV wieku
nie da się bezspornie udowodnić lokalizacji tej warowni w miejscu późniejszego
zamku (a w tym czasie przynajmniej dwukrotnie padała ona ofiarą pożarów – 1360,
1379). Stąd też pozbawione jakichkolwiek podstaw były sugestie dotychczasowych
uczonych o rzekomych podobieństwach w połowie XIV stulecia układu przestrzennego
murowanego zamku komturskiego w Świeciu i w sumie nie wiadomo jak wyglądającej
warowni w Kłajpedzie. Analiza dotąd nieuwzględnianych przez badaczy źródeł
pisanych pozwoliła stwierdzić, że jakaś murowana zabudowa przestrzeni zamkowej
w Kłajpedzie („gemach” komtura, piekarnia, kościół) istniała w pierwszej dekadzie
XV wieku. Najprawdopodobniej w 1408 roku rozpoczęła się gruntowna przebudowa
tej warowni na planie regularnym (czworobocznym lub prostokątnym), co mogło iść w parze z wyburzaniem starych budynków. Intensyfikacja prac nastąpiła w 1417 roku, ale z tego czasu są jedynie dowody na istnienie pełnej zabudowy (w konfiguracji piwnice, parter, piętro, strych) dwóch skrzydeł zamku wysokiego. Być może dwa pozostałe (otoczone obwodowym murem obronnym) pozostały niezabudowane. Nie wiadomo, czy już wówczas wzniesiono cztery narożne, okrągłe wieże, co jako pewnik przyjmowano w dotychczasowej literaturze przedmiotu (potwierdzone dowodami są jedynie dwie). Na błędnych przesłankach opierała się również teza o istnieniu zbudowanej jeszcze przed połową XIV wieku osobno stojącej (na dziedzińcu) głównej wieży zamkowej („Bergfried”). Takiej w warowni w Kłajpedzie w ogóle nie było.
Bibliografia
Sembritzki Johannes. 1900. Geschichte der Königlich Preussischen See- und Handelsstadt Memel. Memel.
Semrau Arthur. 1929. „Beiträge zur Topographie der Burg und der Stadt Memel im Mittelalter”. Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft u. Kunst zu Thorn 37: 89-116.
Jóźwiak Sławomir. 2000. „Specjalni wysłannicy wielkiego mistrza do Prus i Inflant w XIII wieku. Przyczynek do funkcjonowania centralnych i terytorialnych władz zakonu krzyżackiego”. Roczniki Humanistyczne. Historia 48 (2): 191-203.
Žulkus Vladas. 2002. „Wieże na terenie zamku krzyżackiego w Kłajpedzie”. Archeologia Historica Polona 12: 91-106.
Žulkus Vladas. 2002. Viduramžių Klaipėda. Miestas ir pilis. Archeologija ir istorija, Vilnius.
Žulkus Vladas. 2010. Die Stadtbefestigungen von Klaipėda (Memel). W Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum VII: Die Befestigungenser, 653-666. Lübeck.
Torbus Tomasz. 1998. Die Konventsburgen im Deutschordensland Preussen. München.
Torbus Tomasz. 2014. Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach. Gdańsk.
Militzer Klaus. 2013. Dostojnicy i urzędnicy zakonu kawalerów mieczowych i zakonu krzyżackiego w Inflantach. W Zakon krzyżacki w Prusach i Inflantach. Podziały administracyjne i kościelne w XIII-XVI wieku, 331-357. Toruń.
Jähnig Bernhard. 2011. Memel als Angriffspunkt der Litauer während der Zeit des Deutschen Ordens. W Memel als Brücke zu den baltischen Ländern. Kulturgeschichte Klaipėdas vom Mittelalter bis ins 20. Jahrhundert, 35-48. Osnabrück.
Jóźwiak Sławomir, Janusz Trupinda. 2012. Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych. Toruń.
Lohmeyer Karl. 1911. „Das Wort „Baude” im Marienburger Treßlerbuch, seine Herkunft und seine Bedeutung”. Mitteilungen der litauischen literarischen Gesellschaft 5: 57-67.
Arszyński Marian. 1970. „Technika i organizacja budownictwa ceglanego w Prusach w końcu XIV i w pierwszej połowie XV wieku”. Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu 9: 6-139.
Jóźwiak Sławomir, Janusz Trupinda. 2011. „Uwagi na temat sposobu wznoszenia murowanych zamków krzyżackich w państwie zakonnym w Prusach w końcu XIV – pierwszej połowie XV wieku”. Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2: 201-229.
Schmid Bernhard. 1934. Nicolaus Fellensteyn. W Bericht des Vereins zur Wiederherstellung und Ausschmückung der Marienburg, 1-3. [b.m.w.].
Schmid Bernhadt. 1939. “Die Baumeister im Deutschordenslande Preußen”, Schriften der Königsberger Gelehrten Gesellschaft. Geisteswissenschaftliche Klasse 15/16 (1): 1-61.
Rowell Stephen C. 2005. Smulkios žinios iš XV amžiaus Klaipėdos (apie 1400-1525 m.). W Klaipėdos visuomenės ir miesto struktūros, 47-69. Klaipėda.
Jähnig Bernhad. 1985. Der Danziger Deutschordenskonvent in der Mitte des 15. Jahrhunderts. W Danzig in Acht Jahrhunderten. Beiträge zur Geschichte eines hansischen und preußischen Mittelpunktes, 151-184. Münster.
Sarnowsky Jürgen. 1993. Die Wirtschaftsführung des Deutschen Ordens in Preußen (1382-1454). Köln-Wien.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 298
Liczba cytowań: 0